Khi nhắc đến vùng đất giàu truyền thống Bắc Ninh, không thể không kể đến bánh phu thê Đình Bảng, một đặc sản mang ý nghĩa sâu sắc trong văn hóa cưới hỏi và lễ nghi. Không chỉ đơn thuần là một món ăn, bánh phu thê còn là biểu tượng của tình yêu thủy chung, sự gắn kết bền chặt, được lưu truyền qua bao thế hệ.
Giới thiệu đôi nét về bánh phu thê Đình Bảng
Ở vùng đất Quan họ Bắc Ninh, mỗi dịp Tết đến xuân về hay trong những ngày trọng đại, người dân lại rộn ràng làm những cặp bánh phu thê thơm ngon với mong ước về một năm mới sung túc, hạnh phúc. Hơn thế nữa, bánh phu thê còn mang giá trị văn hóa, tâm linh, tượng trưng cho sự thủy chung, gắn kết trong tình nghĩa vợ chồng. Đặc biệt, tại phường Đình Bảng, thành phố Từ Sơn, Bắc Ninh, bánh phu thê đã trở thành một biểu tượng gắn liền với lịch sử, lưu truyền qua bao thế hệ.
Nguồn gốc và ý nghĩa đặc biệt của bánh phu thê
Bánh phu thê Đình Bảng có nguồn gốc từ thời nhà Lý, gắn liền với một truyền thuyết cảm động về vua Lý Anh Tông. Tương truyền, khi nhà vua ra trận, hoàng hậu vì nhớ thương chồng đã tự tay vào bếp làm món bánh đặc biệt, gửi ra biên cương như một lời nhắn nhủ về tình nghĩa vợ chồng. Khi ăn, vua cảm động trước tình cảm ấy và đặt tên bánh là phu thê, tượng trưng cho sự son sắt, thủy chung.
Bên cạnh đó, cũng có câu chuyện kể về một đôi vợ chồng thương nhau nhưng phải xa cách. Trước lúc người chồng lên đường đi buôn, người vợ đã làm bánh để gửi gắm tâm tư, mong muốn dù cách xa nhưng tình cảm vẫn luôn vẹn nguyên như vị ngọt ngào của bánh. Một truyền thuyết khác lại kể rằng, trong một lần hội Đền Đô, vua Lý Thánh Tông cùng hoàng hậu đi dâng hương và được một đôi vợ chồng trẻ dâng lên một món bánh lạ. Khi thưởng thức, vua thấy bánh ngon và ý nghĩa, nên đã đặt tên là phu thê, với ý nguyện cầu chúc cho tình cảm vợ chồng bền lâu.
Dù xuất phát từ câu chuyện nào, bánh phu thê vẫn mang một ý nghĩa chung: biểu tượng của tình yêu thủy chung và hạnh phúc viên mãn. Vì thế, bánh là lễ vật quan trọng trong đám cưới truyền thống, tượng trưng cho sự hòa hợp, gắn kết bền chặt.
Nghề làm bánh phu thê Đình Bảng Bắc Ninh
Làng Đình Bảng, Từ Sơn, Bắc Ninh nổi tiếng là vùng đất phát tích của vương triều nhà Lý (1009 – 1225) và là nơi lưu giữ nghề làm bánh phu thê lâu đời. Trước đây, bánh thường chỉ được làm vào Tết Nguyên Đán, lễ hội Đền Đô để tế lễ và làm quà biếu. Tuy nhiên, theo thời gian, nhu cầu thưởng thức và sử dụng bánh trong lễ cưới hỏi, hội làng, dịp trọng đại ngày càng lớn, khiến nghề làm bánh phát triển mạnh mẽ.
Ngày nay, phường Đình Bảng có gần 1.000 hộ gia đình làm nghề sản xuất và kinh doanh bánh phu thê, đưa bánh đi khắp các tỉnh thành phía Bắc. Nghề làm bánh dù là nghề phụ nhưng mang lại nguồn thu nhập ổn định, góp phần giữ gìn và quảng bá nét đẹp văn hóa ẩm thực truyền thống.
Dù trải qua bao thế hệ, người dân Đình Bảng vẫn giữ nguyên cách làm bánh thủ công, đảm bảo bánh có hương vị thơm ngon, lớp vỏ dẻo giòn, nhân ngọt bùi và mang ý nghĩa tốt đẹp. Bánh phu thê thường được gói thành từng cặp, đi kèm với trầu cau trong mâm sính lễ cưới hỏi của người Việt.
Các bước làm nên món bánh phu thê Đình Bảng
1. Chuẩn bị nguyên liệu
Để làm ra một chiếc bánh phu thê Đình Bảng đạt chuẩn, người thợ cần lựa chọn kỹ nguyên liệu ngay từ đầu. Thành phần chính của bánh gồm bột nếp, đậu xanh, đu đủ xanh, dừa nạo, hạt sen, đường kính và nước quả dành dành.
Phần vỏ bánh được làm từ gạo nếp cái hoa vàng, một loại nếp đặc sản có độ dẻo thơm đặc trưng. Gạo sau khi xay thành bột mịn sẽ được lọc kỹ để thu được tinh bột. Một cân gạo nếp sau khi lọc chỉ thu được khoảng 400 gram tinh bột, giúp bánh có độ dẻo vừa phải. Tuy nhiên, bột không được dùng ngay mà phải phơi hoặc sấy khô, để qua 15 ngày mới đạt độ chuẩn. Nếu làm ngay, bánh sẽ bị nát, không đạt độ trong và dẻo mong muốn.
Bột sau khi ủ sẽ được trộn với đường kính trắng, sợi đu đủ xanh nạo nhỏ và nước quả dành dành để tạo màu vàng đẹp mắt. Nước quả dành dành phải được đun sôi và pha đúng tỷ lệ, nếu quá ít màu bánh sẽ nhạt, quá nhiều bánh sẽ xỉn màu, mất đi độ trong suốt đặc trưng.
Phần nhân bánh là đỗ xanh đã ngâm kỹ, đãi sạch vỏ rồi hấp chín, nghiền mịn. Đỗ xanh sẽ được trộn với đường, dừa nạo để tạo độ béo bùi, sau đó đổ vào khuôn hình chữ nhật có các ô vuông sẵn. Khi nhân nguội, người thợ sẽ lấy từng viên để bọc vào bánh.
2. Làm vỏ bánh và bọc nhân
Sau khi bột đã ngấm đều hương liệu và màu, người làm bánh sẽ cân đong phần vỏ và nhân sao cho tổng trọng lượng mỗi chiếc bánh khoảng 250 gram.
Trước tiên, vỏ bánh sẽ được dàn mỏng, sau đó đặt nhân đậu xanh vào giữa cùng hạt sen, rồi khéo léo bọc kín lại. Bánh sau khi bọc sẽ được vo tròn và tạo thành hình vuông, đảm bảo không bị lộ nhân ra ngoài.
3. Gói bánh
Gói bánh là một công đoạn quan trọng, đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo. Người thợ sẽ sử dụng lá chuối để gói lớp đầu tiên. Trong quá trình gói, dầu ăn được quét nhẹ lên lá để tránh bột bánh dính vào lá, giúp bánh dễ bóc hơn khi thưởng thức.
Lớp gói bên ngoài là lá dong đã được rửa sạch, loại bỏ phần cọng để lá mềm, dễ gói và không bị rách. Bánh được gói thành hình vuông kích thước khoảng 20×20 cm, sau đó buộc bằng dây màu hồng hoặc đỏ. Theo quan niệm dân gian, màu xanh của lá gói tượng trưng cho sự chung thủy, dây buộc màu hồng tượng trưng cho sợi tơ hồng se duyên, còn màu vàng của bánh biểu trưng cho tình yêu thương của vợ chồng.
4. Hấp bánh
Bánh sau khi gói được đem hấp cách thủy từ 40 đến 60 phút cho đến khi vỏ bánh trong suốt, dẻo dai, nhìn thấu những sợi đu đủ xanh bên trong. Khi chín, bánh sẽ có màu vàng óng như thạch, bề mặt căng bóng, không bị bở hay nứt.
Sau khi hấp chín, bánh sẽ được để nguội trước khi đóng gói. Người thợ sẽ buộc bánh thành từng cặp, bởi theo phong tục, bánh phu thê luôn đi đôi, tượng trưng cho sự gắn kết bền chặt trong tình yêu và hôn nhân.
5. Thưởng thức bánh phu thê
Bánh phu thê đạt chuẩn khi bóc từng lớp lá, bánh vẫn giữ nguyên hình dáng, không bị dính. Khi ăn, thực khách sẽ cảm nhận được độ giòn nhẹ của sợi đu đủ, vị béo của dừa nạo, độ ngọt thanh của đường và sự thơm bùi của đậu xanh.
Nhờ phương pháp làm bánh không sử dụng chất bảo quản, bánh có thể bảo quản được 3 ngày ở nhiệt độ thường và 7 ngày trong tủ lạnh, giúp giữ nguyên hương vị đặc trưng.
Địa chỉ bán bánh phu thê Đình Bảng chính gốc
Nếu muốn thưởng thức bánh phu thê Đình Bảng đúng chuẩn hương vị truyền thống, làng Đình Bảng (Từ Sơn, Bắc Ninh) là địa điểm lý tưởng nhất. Đây là nơi lưu giữ nghề làm bánh phu thê hàng trăm năm, với các hộ gia đình vẫn duy trì phương pháp làm bánh thủ công, đảm bảo chất lượng và giữ trọn vẹn nét đặc trưng của món bánh. Khi mua tại làng nghề, bạn có thể tận mắt chứng kiến quá trình làm bánh, thưởng thức bánh mới ra lò và cảm nhận sự tinh tế trong từng chiếc bánh được gói cẩn thận.
Ngoài làng nghề, chợ Đình Bảng cũng là một địa điểm phổ biến để tìm mua bánh phu thê chính gốc. Đây là khu chợ địa phương chuyên bày bán các đặc sản của Bắc Ninh, đặc biệt là vào những dịp lễ hội, ngày rằm hay Tết Nguyên Đán. Tại đây, bánh được làm theo ngày, đảm bảo độ tươi ngon và đúng chuẩn bánh phu thê truyền thống của vùng đất Kinh Bắc.
Bên cạnh đó, bạn cũng có thể tìm mua bánh phu thê tại một số chợ lớn và cửa hàng đặc sản ở Bắc Ninh, như chợ Thị Cầu, chợ Tiền An, chợ Hồ, hoặc các cửa hàng chuyên bán đặc sản Kinh Bắc tại trung tâm thành phố Bắc Ninh. Những cửa hàng này thường đóng gói bánh cẩn thận, thích hợp để mua làm quà biếu, nhưng giá có thể nhỉnh hơn so với mua trực tiếp từ làng nghề.
Ngoài ra, trong thời đại công nghệ phát triển, bạn cũng có thể đặt bánh qua các kênh online từ những cơ sở uy tín. Một số hộ sản xuất tại Đình Bảng có dịch vụ giao bánh tận nơi, giúp những người ở xa vẫn có thể thưởng thức bánh phu thê đúng chuẩn. Tuy nhiên, khi mua online, bạn nên tìm hiểu kỹ về nguồn gốc và thương hiệu để đảm bảo bánh được làm đúng phương pháp truyền thống, không chất bảo quản, giữ nguyên hương vị dẻo thơm đặc trưng của đặc sản Bắc Ninh.
Mỗi chiếc bánh phu thê là sự kết tinh của nguyên liệu tinh túy, sự khéo léo của người thợ, và nét đẹp truyền thống của văn hóa Kinh Bắc. Dù trải qua bao thế hệ, bánh phu thê Đình Bảng vẫn luôn giữ được sức hút riêng, trở thành một phần không thể thiếu trong ẩm thực Việt Nam.
