Mỗi độ xuân về, khi hoa cỏ đâm chồi nảy lộc, du khách thập phương lại nô nức hành hương về chùa Vĩnh Nghiêm tỉnh Bắc Giang. Hằng năm, lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm được tổ chức với nhiều nghi lễ trang trọng, thu hút hàng nghìn Phật tử và du khách. Đây là cơ hội để mỗi người lắng lòng, tìm về giá trị tinh thần, cầu mong cho một năm mới bình an, hạnh phúc.
1. Đôi nét về chùa Vĩnh Nghiêm tại tỉnh Bắc Giang
Chùa Vĩnh Nghiêm, tọa lạc tại khu vực xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang, là một trong những ngôi chùa cổ kính bậc nhất Việt Nam, có lịch sử hình thành từ thời nhà Lý và phát triển rực rỡ dưới triều đại nhà Trần. Đây là trung tâm truyền bá, đào tạo tăng đồ Phật giáo Thiền phái Trúc Lâm, gắn liền với tên tuổi của Tam Tổ Trúc Lâm: Trần Nhân Tông, Pháp Loa và Huyền Quang. Với kiến trúc cổ kính, cảnh quan thanh tịnh và những giá trị văn hóa đặc sắc, chùa Vĩnh Nghiêm không chỉ là chốn hành hương thiêng liêng mà còn là di tích lịch sử quan trọng của vùng Kinh Bắc xưa.
Một trong những giá trị đặc biệt nhất của chùa Vĩnh Nghiêm là bộ mộc bản kinh Phật – di sản tư liệu thế giới đã được UNESCO công nhận. Đây là bộ kinh quý giá, được khắc trên hàng nghìn tấm gỗ, lưu giữ nhiều giáo lý quan trọng của Phật giáo Trúc Lâm. Bộ mộc mang ý nghĩa văn hóa, lịch sử to lớn, phản ánh tư tưởng nhân văn, trí tuệ của người Việt từ hàng trăm năm trước.
2. Thời gian tổ chức và ý nghĩa lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm
Lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm được tổ chức vào ngày 14 tháng 2 Âm lịch hàng năm tại chùa Vĩnh Nghiêm, xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang. Đây là dịp quan trọng để Phật tử và du khách thập phương hội tụ về vùng đất thiêng, nơi được xem là trung tâm của Thiền phái Trúc Lâm.
Trong không gian cổ kính của ngôi chùa nghìn năm tuổi, lễ hội diễn ra với nhiều nghi thức trang trọng, mang đậm màu sắc Phật giáo, thu hút hàng nghìn tín đồ đến dâng hương, chiêm bái và cầu nguyện. Lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm không chỉ là dịp để Phật tử tưởng nhớ công đức Tam Tổ Trúc Lâm mà còn thể hiện tinh thần “uống nước nhớ nguồn”, đề cao những giá trị từ bi, trí tuệ và an lạc của đạo Phật.
Bên cạnh ý nghĩa tâm linh, lễ hội còn là dịp để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Các hoạt động tạo nên một không gian lễ hội vừa trang nghiêm, vừa mang đậm bản sắc vùng Kinh Bắc. Đặc biệt, lễ hội còn giúp lan tỏa giá trị của mộc bản kinh Phật – kho báu tri thức Phật giáo đã được UNESCO công nhận.
3. Các hoạt động chính trong lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm
3.1. Phần lễ
Lễ rước kiệu
Một trong những nghi thức quan trọng nhất trong lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm là lễ rước kiệu, tái hiện không gian tâm linh truyền thống. Ba làng La Thượng, La Trung, La Hạ cùng nhau tổ chức rước kiệu lên chùa, mỗi đoàn rước mang theo những lễ vật đặc trưng của làng mình, thể hiện sự tôn kính với Tam Tổ Thiền phái Trúc Lâm.
- Làng La Thượng chuẩn bị oản tháp, một mâm cỗ hình tháp với nhiều tầng oản dâng Phật. Cỗ La Thượng có cấu trúc hoành tráng, với tầng trên cùng là một phẩm oản lớn cao, tầng dưới xếp theo số lượng tăng dần, tạo nên hình ảnh vững chãi và trang nghiêm.
- Làng La Trung nổi tiếng với bánh dày truyền thống, được làm từ loại gạo nếp trục – giống gạo nếp đặc biệt có màu trắng tinh, dẻo thơm, được chính người dân làng trồng trọt quanh năm để phục vụ cho dịp lễ hội. Mỗi năm, dân làng kết một chiếc bánh dày khổng lồ, có đường kính bằng một cái nia con, nặng từ 30-40kg, được đặt vào hộp kính trang trí lộng lẫy và rước lên chùa để dâng cúng.
- Làng La Hạ chuẩn bị chè lam, một món bánh truyền thống được làm từ gạo nếp, đường mật, gừng và lạc, có vị ngọt bùi, mang đậm nét dân dã của vùng Kinh Bắc. Những chiếc bánh chè lam được đóng gói đẹp mắt, xếp thành từng tầng trên kiệu, vừa để dâng lên Tam Tổ, vừa để phát lộc cho dân làng.
Từ chiều ngày 13 tháng Hai Âm lịch, ba đoàn rước xuất phát từ trung tâm làng, tiến về chùa theo đội hình trang nghiêm. Đi đầu là đội múa kỳ lân, tiếp theo là đoàn rước của từng làng theo thứ tự La Thượng – La Trung – La Hạ. Dưới sự điều hành của ban tổ chức lễ hội, khi các đoàn rước đến sân chùa, đội hình được sắp xếp ngay ngắn để tiến hành các nghi thức tiếp theo.
Ba lễ chính
Sau khi đoàn rước ổn định đội hình, ba làng đảm nhận ba phần lễ chính, mỗi nghi thức mang một ý nghĩa quan trọng trong hệ thống tín ngưỡng Phật giáo Trúc Lâm:
- Lễ Phật tại Tam Bảo (do làng La Thượng đảm nhiệm) diễn ra tại chính điện, nơi các cao tăng, chư tôn đức cùng toàn thể Phật tử tụng kinh, cầu nguyện quốc thái dân an, gia đình hạnh phúc. Kiệu của La Thượng được khiêng vào khu vực Tiền đường, trước Tam Bảo, và thực hiện các nghi thức tế lễ một cách trang trọng.
- Lễ Tam Tổ Trúc Lâm (do làng La Trung đảm nhiệm) được cử hành tại Nhà Tổ Đệ Nhất, nơi thờ ba vị tổ Trần Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền Quang. Lễ vật chính là bánh dày khổng lồ, tượng trưng cho sự đoàn kết và lòng thành kính của dân làng. Sau khi lễ cúng hoàn tất, bánh dày được chia thành hai phần: một nửa để lại chùa, một nửa chia lộc cho dân làng.
- Lễ cúng các tổ sau Tam Tổ (do làng La Hạ đảm nhiệm) diễn ra tại Nhà Tổ Đệ Nhị, nơi thờ các thiền sư kế tiếp trong dòng thiền Trúc Lâm. Lễ vật là các món bánh chè lam, sau khi cúng xong, cũng được chia lộc cho tất cả người dân trong làng.
Vào buổi tối, nhà chùa còn tổ chức đàn giảng kinh tại Tam Bảo, truyền tải những triết lý Phật giáo thông qua các tích trò như Quan Âm Thị Kính, Mục Kiền Liên cứu mẹ, Động Thập Điện Diêm Vương, giúp Phật tử hiểu rõ hơn về giáo lý nhà Phật.
3.2 Phần hội
Sau những nghi thức tế lễ trang trọng, lễ hội bước vào phần hội, với không khí rộn ràng, sôi động, thu hút sự tham gia của đông đảo du khách và người dân địa phương.
Trò chơi dân gian
- Đánh đu: Trò chơi thể hiện sự uyển chuyển, khéo léo của nam thanh nữ tú. Người chơi đứng trên chiếc đu cao, đẩy mình lên theo nhịp, tạo nên những đường cong mềm mại giữa không trung. Đây không chỉ là trò chơi rèn luyện thể lực mà còn là màn trình diễn thể hiện sự duyên dáng và tinh thần vui tươi của hội làng.
- Kéo co: Biểu tượng cho tinh thần đoàn kết, sức mạnh tập thể. Trò chơi thu hút sự tham gia của nhiều đội thi, tạo nên không khí sôi động với những tiếng reo hò cổ vũ. Đây không chỉ là cuộc tranh tài về thể lực mà còn thể hiện sự phối hợp nhịp nhàng giữa các thành viên để giành chiến thắng.
- Vật dân tộc: Môn thể thao truyền thống, thể hiện tinh thần thượng võ của vùng Kinh Bắc. Các đô vật trong trang phục dân gian thi đấu trên sới vật, dùng sức mạnh và kỹ thuật để hạ gục đối thủ. Đây là môn thể thao rèn luyện sức khỏe, lòng dũng cảm và tinh thần thượng tôn chính trực trong văn hóa Việt Nam.
- Đập niêu, bịt mắt bắt dê: Trò chơi mang đến niềm vui và tiếng cười sảng khoái trong ngày hội. Người chơi bị bịt mắt, di chuyển theo sự hướng dẫn của khán giả để đập vỡ niêu hoặc bắt dê. Những khoảnh khắc hài hước, bất ngờ khiến không khí lễ hội thêm phần rộn ràng, náo nhiệt.
Hoạt động văn hóa/nghệ thuật
- Hát quan họ trên sông: Những liền anh, liền chị trong trang phục truyền thống cất lên những làn điệu quan họ trữ tình, say đắm lòng người. Ngồi trên những chiếc thuyền rồng trôi lững lờ trên dòng sông Lục Nam, họ đối đáp bằng những câu hát mượt mà, sâu lắng, mang đến không gian nghệ thuật đặc trưng của vùng Kinh Bắc.
- Múa rối nước: Nghệ thuật dân gian độc đáo, tái hiện những câu chuyện dân gian, Phật thoại đầy màu sắc. Trên mặt nước, những con rối gỗ sống động được điều khiển khéo léo, kể lại các tích truyện cổ về nhân nghĩa, trí tuệ và lòng nhân ái. Đây là hoạt động thu hút đông đảo du khách, đặc biệt là trẻ nhỏ.
- Thưởng thức ẩm thực ngày hội: Du khách đến đây sẽ có cơ hội thưởng thức những đặc sản nổi tiếng như bánh dày, chè lam, oản tháp và nhiều món ăn truyền thống khác của vùng Bắc Giang. Mỗi món ăn không chỉ mang hương vị đặc trưng mà còn chứa đựng giá trị văn hóa, thể hiện sự khéo léo và lòng hiếu khách của người dân địa phương.
Lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm không chỉ là một sự kiện tâm linh mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người dân Bắc Giang và du khách thập phương. Với những nghi lễ trang nghiêm, các hoạt động hội hè sôi động và giá trị di sản Phật giáo sâu sắc, lễ hội góp phần bảo tồn và phát huy những nét đẹp truyền thống của dân tộc.
