Lễ hội Y Sơn, một trong những lễ hội truyền thống lâu đời của Bắc Giang, là dịp để nhân dân tôn vinh các bậc tiền nhân và gìn giữ những giá trị văn hóa linh thiêng. Mỗi độ xuân về, lễ hội thu hút đông đảo du khách thập phương đến chiêm bái, hòa mình vào không gian tín ngưỡng đậm chất dân gian. Đây không chỉ là sự kiện tâm linh quan trọng mà còn là niềm tự hào của người dân địa phương trong việc gìn giữ truyền thống ngàn đời.
Đôi nét về quần thể di tích văn hóa Y Sơn
Quần thể di tích văn hóa Y Sơn là một trong những di sản lịch sử quan trọng của tỉnh Bắc Giang, gắn liền với huyền tích về Đức thánh Hùng Linh Công – vị tướng tài ba dưới thời Hùng Vương thứ 6. Tọa lạc dưới chân núi Ia, thuộc xã Hòa Sơn, huyện Hiệp Hòa, quần thể này bao gồm đền Hạ, đền Thượng, giếng Tiên và chùa Y Sơn, tạo nên một không gian tâm linh cổ kính và linh thiêng.
Đền Y Sơn là nơi thờ phụng Hùng Linh Công, người có công đánh giặc Ân cùng Đức Thánh Gióng, góp phần bảo vệ giang sơn Đại Việt. Sau chiến thắng, ông chọn vùng đất này làm nơi an cư, rồi hiển thánh vào ngày mùng 8 tháng 8 Âm lịch. Đức vua, tri ân công lao to lớn của ông, đã sắc phong và cho lập đền thờ ngay tại đây. Đồng thời, phụ thân và mẫu thân của ông cũng được tôn thờ tại Hậu đường chùa Ia (Y Sơn Tây Tự), trở thành một phần không thể tách rời trong tín ngưỡng dân gian địa phương.
Trải qua bao biến thiên lịch sử, di tích vẫn bảo tồn nhiều hiện vật quý như 21 đạo sắc phong từ triều Hậu Lê, Tây Sơn đến Nguyễn, lư hương thế kỷ XV, voi đá, ngựa đá, hoành phi, câu đối cổ. Đặc biệt, giếng Tiên trước cửa đền Thượng được tương truyền là nơi các nàng tiên thường xuống trần vui chơi, soi bóng nước trong những đêm trăng sáng.
Ý nghĩa lễ hội Y Sơn
Lễ hội Y Sơn là một trong những sự kiện văn hóa – tâm linh quan trọng của tỉnh Bắc Giang, được tổ chức nhằm tưởng nhớ và tôn vinh Đức thánh Hùng Linh Công. Ông không chỉ là một bậc anh hùng bảo vệ đất nước mà còn là biểu tượng của tinh thần dũng cảm, trung nghĩa và lòng yêu nước. Việc tổ chức lễ hội hằng năm thể hiện lòng tri ân sâu sắc của nhân dân, khẳng định sự trường tồn của truyền thống thờ cúng tổ tiên trong đời sống văn hóa Việt Nam.
Bên cạnh yếu tố tâm linh, lễ hội Y Sơn còn mang giá trị văn hóa to lớn khi góp phần gìn giữ những phong tục tập quán đặc sắc của người dân địa phương. Các nghi thức giúp thế hệ trẻ hiểu thêm về cội nguồn, hun đúc lòng tự hào dân tộc. Thông qua các hoạt động này, lễ hội trở thành một cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giúp những giá trị truyền thống không bị mai một theo thời gian.
Hơn thế nữa, lễ hội Y Sơn còn đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển du lịch và kinh tế địa phương. Mỗi năm, sự kiện thu hút hàng nghìn du khách thập phương, tạo điều kiện thuận lợi để quảng bá hình ảnh quê hương, thúc đẩy các ngành nghề thủ công truyền thống và dịch vụ du lịch phát triển. Nhờ đó, lễ hội tạo ra những lợi ích thiết thực, giúp nâng cao đời sống cộng đồng, khẳng định vai trò của di sản trong đời sống đương đại.
Các hoạt động chính trong lễ hội Y Sơn
Lễ hội Y Sơn diễn ra hằng năm vào ngày Rằm tháng Giêng (15 tháng Giêng Âm lịch) tại xã Hòa Sơn, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang. Ngoài ra, cứ ba năm một lần, lễ hội sẽ được tổ chức với quy mô lớn hơn, kéo dài trong ba ngày 15, 16 và 17 tháng Giêng Âm lịch, bao gồm nhiều nghi lễ trang trọng và các hoạt động văn hóa, thể thao truyền thống như:
Phần Lễ
Mở đầu lễ hội là nghi thức rước kiệu truyền thống, diễn ra từ sáng sớm. Tráng đinh của bốn giáp (Hương Trù, Hòa Thuận, Tiên Cảnh, Thù Cốc) cùng nhân dân trong vùng tổ chức rước kiệu từ đền Y Sơn sang chùa Y Sơn, rước chân linh Đức thánh Hùng Linh Công, Đức thánh Phụ, Đức thánh Mẫu về chùa để làm lễ. Bên cạnh đó, nghi thức rước bông dò ngày hội – biểu tượng của lộc Phật, lộc Thánh – cũng được thực hiện trang trọng, với ý nghĩa cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
Một nghi lễ quan trọng khác là “cốn quân đánh giặc”, tái hiện cảnh Đức thánh Hùng Linh Công luyện binh, chuẩn bị chiến đấu chống giặc Ân, thể hiện tinh thần thượng võ và truyền thống yêu nước. Tiếp đến là lễ “kéo chữ”, trong đó người tham gia xếp thành những chữ Hán mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc như “Nhân”, “Tâm”, “Đức”, thể hiện đạo lý sống của người dân trong vùng. Ngoài ra, lễ hội còn có múa trống, múa cung đình, lễ quản tượng (rước voi), rước ngựa thần – những nghi thức quan trọng thể hiện sự trang nghiêm và linh thiêng của ngày hội.
Một điểm đặc biệt trong lễ hội Y Sơn là nghi thức rước voi, ngựa, vốn được chuẩn bị kỹ lưỡng và tuân theo những quy tắc nghiêm ngặt. Mỗi giáp (trừ giáp đăng cai) đều phải chuẩn bị một cỗ voi và hai cỗ ngựa (một hồng, một bạch), đặt trên giá có bánh xe để thuận tiện di chuyển. Những người tham gia đóng vai quản tượng và nữ tướng cưỡi voi, ngựa đều được tuyển chọn kỹ lưỡng theo tiêu chí ngoại hình, phẩm hạnh, gia phong, thường ở độ tuổi 16-17, chưa lập gia đình. Trong suốt quá trình lễ hội, họ phải thực hiện lễ rún, một nghi thức quỳ lạy trang trọng, thể hiện lòng tôn kính với thần linh.
Phần Hội
Sau phần lễ trang nghiêm, lễ hội Y Sơn tiếp tục với nhiều hoạt động văn hóa, thể thao hấp dẫn. Một trong những sự kiện nổi bật nhất là giải vô địch võ thuật tỉnh Bắc Giang năm 2024, quy tụ gần 200 vận động viên đến từ 10 huyện, thị xã, thành phố, tranh tài ở 5 bộ môn võ thuật gồm Vovinam, Wushu, Boxing, Jujitsu và Võ cổ truyền, với tổng số 35 bộ giải. Ngoài ra, huyện Hiệp Hòa cũng tổ chức các giải vật cổ truyền, bóng chuyền hơi, cờ tướng, thu hút sự tham gia của đông đảo vận động viên và người dân trong vùng.
Bên cạnh thể thao, lễ hội còn mang đến không khí rộn ràng với hàng loạt trò chơi dân gian đặc sắc như bịt mắt bắt dê, nhảy phỗng, đánh đu, diễn tuồng, hát chèo, đánh cờ người… Những trò chơi này không chỉ giúp người dân thư giãn mà còn là cách để lưu giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của địa phương.
Một nghi thức không thể thiếu trong phần hội là cuốn cờ đập đất, nơi các quan viên và tráng đinh trong giáp tham gia biểu diễn đội hình rước cờ theo hiệu lệnh trống, tạo nên khung cảnh đầy khí thế.
Lễ hội Y Sơn không chỉ là một sự kiện văn hóa – tâm linh quan trọng mà còn là niềm tự hào của người dân Bắc Giang, thể hiện sự gắn kết bền chặt giữa quá khứ và hiện tại. Qua mỗi mùa hội, người dân lại có dịp hội tụ, cùng nhau tưởng nhớ công đức tổ tiên và tiếp nối mạch nguồn văn hóa lâu đời.
