Lai Châu, mảnh đất biên cương phía Tây Bắc Tổ quốc không chỉ cuốn hút bởi khung cảnh núi non hùng vĩ, những thửa ruộng bậc thang uốn lượn như tranh vẽ mà còn khiến du khách say lòng bởi nền ẩm thực mang đậm hồn cốt dân tộc. Ẩm thực Lai Châu là sự kết hợp tinh tế giữa nguyên liệu tự nhiên và bí quyết chế biến truyền thống, phản ánh cuộc sống, văn hóa và phong tục của đồng bào các dân tộc nơi đây. Trong hành trình khám phá vùng đất này, bạn nhất định không nên bỏ qua những món đặc sản “nức tiếng” khiến ai ăn một lần cũng nhớ mãi.
1. Xôi tím
Muốn tìm một món ngon dễ kiếm khi đến Lai Châu, thì xôi tím chính là lựa chọn số một! Đây là một trong những đặc sản nổi bật nhất của vùng núi Tây Bắc mà bất kỳ du khách nào cũng nên thử qua. Được làm từ nếp nương thơm dẻo, loại nếp đặc sản chỉ có ở vùng cao Lai Châu, xôi tím không chỉ có vị dẻo, ngọt mà còn mang trong mình tinh hoa của vùng đất này. Đặc biệt, màu tím của xôi không phải là màu sắc tự nhiên mà được tạo nên từ cây khẩu cắm – một loại cây đặc biệt chỉ mọc ở những vùng núi cao. Xôi tím ngon nhất là khi ăn nóng, đặc biệt khi kết hợp cùng thịt lợn gác bếp, mang đến trải nghiệm ẩm thực vừa lạ miệng vừa đậm chất núi rừng Tây Bắc.
2. Lợn cắp nách
Thịt lợn cắp nách là một trong những đặc sản nổi tiếng không thể bỏ qua khi đến với Lai Châu. Loại lợn này, còn gọi là “lợn lửng”, được đồng bào các dân tộc H’Mông, Thái, Dao… nuôi theo hình thức thả rông tự nhiên, ăn rau rừng, ngô, sắn nên thịt rất săn chắc, thơm ngọt và hoàn toàn sạch. Do lợn nhỏ, thường chỉ nặng vài ba cân, người dân đi chợ thường cắp vào nách mang theo, từ đó cái tên “lợn cắp nách” ra đời.
Thịt lợn cắp nách khi chế biến phải trải qua công đoạn thui lửa kỹ càng để giữ nguyên hương vị thơm đặc trưng. Sau khi làm sạch, thịt được xẻ ra thành nhiều phần để chế biến thành đa dạng món ăn hấp dẫn. Phần ba chỉ hay thịt mông thường được đem hấp, vai thì để nướng, phần bụng và đầu dùng nấu giả cầy, lòng lợn thì luộc, còn xương có thể nấu canh ngọt. Điểm đặc biệt của thịt lợn cắp nách là ít mỡ, nếu có mỡ thì cũng rất giòn, không bị ngấy. Nhờ vào quá trình nuôi tự nhiên cùng chất thịt săn chắc, đậm đà nên món ăn này luôn khiến du khách mê mẩn khi đến Lai Châu.
3. Canh tiết lá đắng
Canh tiết lá đắng là một trong những món ăn mang đậm bản sắc núi rừng Tây Bắc, được xem như “tấm lòng” của người dân Lai Châu dành cho những vị khách phương xa. Nguyên liệu chính để chế biến món này là tiết động vật (thường là tiết lợn hoặc dê) và lá đắng – một loại lá rừng có vị đắng đặc trưng nhưng lại rất tốt cho tiêu hóa và sức khỏe. Khi nấu canh, người ta cho tiết và nội tạng thái nhỏ vào nồi đun sôi, sau đó thêm lá đắng vào. Lá đắng sẽ dần tiết ra vị đặc trưng, át bớt mùi tanh của tiết và tạo nên một hương vị khó quên. Ban đầu, vị đắng chát nơi đầu lưỡi có thể khiến thực khách e dè, nhưng càng ăn lại càng thấy vị ngọt hậu lan tỏa, bùi béo quyện trong từng ngụm nước canh nóng hổi. Một lần thưởng thức canh tiết lá đắng là một lần chạm vào hồn quê mộc mạc và sâu lắng của đất trời Lai Châu.
4. Nộm rau dớn
Nộm rau dớn là một trong những đặc sản nổi bật của Lai Châu, gắn liền với đời sống ẩm thực của người Thái nơi đây và đồng bào vùng Tây Bắc. Rau dớn, hay còn gọi là pắc cút trong tiếng Thái, là loại rau rừng mọc ven suối, có hình dáng giống cây dương xỉ với tán lá rộng và màu xanh mướt đặc trưng. Để chế biến món nộm rau dớn ngon đúng điệu, người dân chỉ chọn những ngọn rau non, phơi tái dưới nắng rồi đem hấp chín trong chõ gỗ truyền thống. Sau đó, rau được trộn cùng các loại gia vị như rau thơm, ớt, gừng, tỏi, nước chanh, muối và mì chính, cuối cùng rắc thêm lạc rang giã nhỏ tạo độ bùi ngậy. Món ăn gây ấn tượng bởi vị chua thanh, cay nhẹ hòa quyện với mùi thơm tự nhiên của rau rừng, mang đến cảm giác tươi mát, lạ miệng mà khó quên.
5. Cá bống vùi tro
Cá bống vùi tro là một trong những đặc sản hấp dẫn và độc đáo mà du khách không nên bỏ lỡ khi đến với Lai Châu. Những con cá bống tươi sau khi được sơ chế kỹ lưỡng sẽ được ướp cùng các loại gia vị đậm chất núi rừng như sả, ớt, gừng, tiêu rừng, lá húng và lá hom băm nhỏ. Sau khi thấm gia vị, cá được bọc kín trong lá dong, rồi vùi sâu vào lớp tro nóng để nướng chín một cách tự nhiên.
Điểm đặc biệt của món ăn này chính là ở cách chế biến thủ công, tỉ mỉ và không thể làm với số lượng lớn cùng lúc. Chỉ khi cá được gói vừa phải, đều tay thì hương vị mới trọn vẹn, thịt cá chín mềm, thơm nồng, mang đậm dấu ấn của ẩm thực bản địa. Khi thưởng thức, thực khách sẽ cảm nhận được sự hòa quyện tinh tế giữa vị ngọt của cá và hương thơm của các loại lá rừng, khiến ai một lần nếm thử cũng phải lưu luyến mãi.
6. Lam nhọ
Nếu có dịp tham gia lễ hội truyền thống của người Mông ở Lai Châu, chắc chắn bạn sẽ được thưởng thức món “lam nhọ” – một món ăn giàu chất văn hóa. “Lam” là phương pháp nướng trong ống tre, “nhọ” nghĩa là giã nhỏ, trộn đều. Món ăn này thường dùng nguyên liệu chính là thịt trâu hoặc thịt bò, được nướng trong ống tre rồi giã nhuyễn với các loại gia vị núi rừng.
Để làm được món lam nhọ ngon, thịt trâu là loại tươi ngon nhất, được làm sạch bằng khăn khô thay vì nước để giữ trọn độ ngọt và hương thơm đặc trưng. Sau khi nướng sơ trên than hồng, thịt được thái mỏng, trộn với muối, gừng, tỏi, ớt, mắc khén, cà rừng… rồi cho vào ống tre để nướng tiếp. Bước cuối cùng là giã nhuyễn hỗn hợp và nướng thêm một lần nữa trong ống tre cho đến khi mọi thứ chín nhừ, quyện vào nhau. Mỗi miếng lam nhọ là sự hòa quyện của khói than, gia vị rừng và vị ngọt của thịt, tạo nên trải nghiệm ẩm thực rất riêng, rất Lai Châu
7. Lòng lợn nhồi gạo nếp
Lòng lợn nhồi gạo nếp, hay còn gọi là “tùng càng nhảng”, là một trong những đặc sản độc đáo mang đậm bản sắc văn hóa ẩm thực của đồng bào Lai Châu. Món ăn được chế biến công phu từ những nguyên liệu dân dã như tiết sống, gạo nếp và thảo quả giã nhỏ, sau đó nhồi hỗn hợp vào lòng lợn và luộc chín tới. Khi thưởng thức, thực khách sẽ cảm nhận được vị béo ngậy của tiết, hương thơm đặc trưng của thảo quả quyện cùng độ dai giòn của lòng lợn. Đây không chỉ là món ăn hấp dẫn trong các bữa cơm ngày Tết mà còn là nét chấm phá đặc sắc trong hành trình khám phá ẩm thực Tây Bắc.
8. Bánh dày người Mông
Bánh dày là một trong những đặc sản đặc trưng của người Mông tại Lai Châu, gắn liền với đời sống tinh thần và phong tục truyền thống của cộng đồng nơi đây. Được làm từ nếp nương dẻo thơm, bánh dày thường có màu trắng tinh khiết, tượng trưng cho sự trong sạch, gắn bó và đoàn kết. Vào các dịp lễ, Tết hoặc những sự kiện trọng đại như cưới hỏi, mừng nhà mới, bánh dày không thể thiếu trên mâm cỗ của người Mông. Bánh dày thường được ăn kèm với nước mắm me hoặc nước mắm chua ngọt, giúp tôn lên vị dẻo ngọt của nếp và tạo nên sự hài hòa hương vị đậm đà khó quên. Với người Mông, mỗi chiếc bánh dày là một phần ký ức, một câu chuyện được gìn giữ và truyền lại qua nhiều thế hệ.
9. Ve sầu rán
Trong kho tàng ẩm thực độc đáo của vùng cao Tây Bắc, ve sầu rán là một món đặc sản đặc trưng khiến du khách không khỏi tò mò. Đây là món ăn được người Thái đen ở Lai Châu đặc biệt ưa chuộng, không chỉ bởi hương vị hấp dẫn mà còn bởi cách chế biến vô cùng tinh tế. Ve sầu sau khi được bắt về sẽ được cắt bỏ cánh, rút ruột, sau đó khéo léo nhồi một hạt lạc rang giòn vào trong bụng. Những chú ve được tẩm ướp gia vị đậm đà rồi đem chiên vàng giòn trên chảo dầu sôi. Khi chín, ve sầu tỏa hương thơm nức mũi, lớp vỏ ngoài óng ả màu vàng ruộm, giòn tan, hòa quyện với vị béo bùi của lạc rang và gia vị đặc trưng, tạo nên một món ăn vừa lạ miệng vừa hấp dẫn. Thưởng thức một miếng ve sầu rán, thực khách sẽ cảm nhận được vị béo ngậy của thân ve hòa quyện với vị bùi bùi của lạc. Đây chắc chắn là món ăn “lạ mà ngon” dành cho những ai muốn khám phá hương vị núi rừng Tây Bắc theo một cách đầy mới mẻ.
10. Măng nộm hoa ban
Trong số những đặc sản độc đáo của Lai Châu, măng nộm hoa ban là món ăn vừa lạ miệng, vừa đậm đà bản sắc của người Thái vùng cao. Món ăn này kết hợp từ những nguyên liệu dân dã như măng đắng, măng nứa, hoa ban rừng và cá suối nướng, tạo nên sự hài hòa tuyệt vời giữa các hương vị: đắng, chua, cay, mặn, ngọt, bùi đầy hấp dẫn.
Nguyên liệu chính là măng đắng hoặc măng nứa, được sơ chế cẩn thận để giữ trọn vị đặc trưng nhưng không quá gắt. Hoa ban chọn những cánh tươi, dày, giữ được độ giòn và hương thơm nhẹ. Cá suối sau khi nướng trên than củi sẽ được gỡ lấy phần thịt thơm ngọt, trộn cùng măng, hoa ban và nước sốt làm từ chanh, tỏi, ớt, rau húng, rau mùi. Mỗi miếng nộm như gói trọn hồn cốt của núi rừng, mang đến cho thực khách một trải nghiệm ẩm thực vừa dân dã, vừa tinh tế không thể nào quên khi đến với Lai Châu.
Ẩm thực Lai Châu không rực rỡ sắc màu như vùng đồng bằng, cũng không cầu kỳ kiểu cách như nơi phố thị. Nhưng mỗi món ăn nơi đây đều mang một câu chuyện, một dấu ấn riêng biệt gắn liền với bản sắc dân tộc. Từ vị đắng nhẹ của lá rừng trong bát canh tiết, sự giòn rụm của ve sầu rán, đến vị thơm dẻo của xôi tím, bánh dày… tất cả đều là những dư vị không thể nào quên. Nếu có dịp đến Lai Châu, đừng chỉ dừng lại ở những cảnh sắc hùng vĩ, hãy để trái tim mình được dẫn lối bởi hương vị đặc sản vùng cao, để rồi mang theo trong lòng một phần hồn núi rừng Tây Bắc.
