Tết Nguyên Đán là dịp lễ quan trọng nhất năm, gắn liền với các giá trị văn hóa truyền thống và tinh thần đoàn viên. Một trong những nét đặc sắc của ngày Tết miền Bắc chính là những món ăn đặc trưng, thể hiện sự phong phú và độc đáo của ẩm thực Việt Nam, đồng thời gắn liền với mong ước về một năm mới an lành và hạnh phúc.
1. Bánh Chưng
Bánh chưng là biểu tượng văn hóa đậm nét của người Việt trong dịp Tết Nguyên Đán, đặc biệt ở miền Bắc. Gắn liền với truyền thuyết Lang Liêu, bánh chưng thể hiện sự tôn kính đất trời, lòng biết ơn đối với tổ tiên và tinh thần đoàn kết gia đình. Bánh chưng được làm từ gạo nếp dẻo thơm, đậu xanh bùi bùi, thịt lợn béo ngậy và lá dong xanh mướt – tất cả đều là sản phẩm từ ruộng đồng.
Quá trình gói bánh chưng là một nghi thức quan trọng, từ việc chuẩn bị nguyên liệu, chọn từng lá dong sao cho tươi và mềm, đến khéo léo buộc lạt để bánh vuông vức, mọi công đoạn đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn. Nồi bánh chưng sôi lục bục suốt đêm cũng là lúc mọi người quây quần kể chuyện cũ, chia sẻ mong ước cho năm mới.
Khi bánh chín, lớp lá dong xanh mang lại mùi thơm đặc trưng, từng miếng bánh khi cắt ra lộ rõ lớp nhân thịt đậm đà và gạo nếp mềm mịn. Bánh chưng không chỉ thơm ngon mà còn chứa đựng những giá trị tinh thần sâu sắc, làm sống dậy không khí Tết cổ truyền trong mỗi gia đình.
2. Thịt Đông
Thịt đông là món ăn độc đáo, chỉ xuất hiện vào mùa đông ở miền Bắc – mùa mà tiết trời lạnh giá trở thành điều kiện lý tưởng để chế biến và thưởng thức món ăn này. Nguyên liệu chính để làm thịt đông là thịt chân giò hoặc thịt gà, kết hợp với mộc nhĩ, nấm hương và gia vị. Điểm đặc biệt của món ăn nằm ở kết cấu mềm mịn, lớp thạch trong suốt phía trên, cùng hương vị thanh mát, dễ chịu.
Quá trình chế biến thịt đông không quá phức tạp nhưng đòi hỏi sự tỉ mỉ. Thịt được ninh kỹ để tiết ra chất keo tự nhiên, tạo độ đông khi nguội. Để tăng thêm hương vị, người nấu thường thêm mộc nhĩ thái nhỏ, nấm hương ngâm mềm, cùng một chút hạt tiêu để dậy mùi thơm đặc trưng. Sau khi hoàn thành, thịt đông được đổ vào bát hoặc khuôn, để qua đêm trong không khí lạnh, tạo ra món ăn vừa thơm ngon vừa lạ miệng.
Thịt đông được ăn kèm với dưa hành hoặc cơm nóng, làm nên sự cân bằng tuyệt vời trong bữa cơm ngày Tết. Món ăn không chỉ làm ấm lòng người thưởng thức mà còn gợi cảm giác sum vầy, ấm cúng của những ngày đầu năm mới.
3. Xôi Gấc
Xôi gấc mang ý nghĩa may mắn, thịnh vượng trong ngày Tết. Với sắc đỏ rực rỡ từ thịt gấc, món xôi đẹp mắt này thường xuất hiện trong các dịp lễ hội lớn. Nguyên liệu chính để làm xôi gấc là gạo nếp hảo hạng, gấc chín đỏ, cùng một chút đường và dầu dừa để tăng hương vị.
Quá trình nấu xôi gấc bắt đầu từ việc ngâm gạo nếp để hạt gạo nở đều và dẻo thơm. Gấc được bổ đôi, lấy phần thịt màu đỏ cam, trộn với gạo nếp sao cho từng hạt gạo được nhuộm đều màu. Sau đó, hỗn hợp này được đồ chín trên bếp lửa nhỏ, vừa giữ được độ dẻo của xôi vừa làm dậy mùi thơm tự nhiên của gấc. Khi hoàn thành, xôi có màu đỏ tươi, bóng bẩy, hạt gạo mềm dẻo mà không nát.
Xôi gấc thường được tạo hình thành các khuôn tròn hoặc vuông, tăng thêm phần trang trọng khi bày lên mâm cỗ. Món ăn là sự kết hợp hoàn hảo của hương vị và màu sắc, mang ý nghĩa cầu chúc một năm mới đủ đầy, phú quý và viên mãn.
4. Canh Măng
Canh măng là món ăn quen thuộc trong mâm cỗ Tết miền Bắc với hương vị đậm đà, thơm ngon khó cưỡng. Nguyên liệu chính của món canh là măng khô, loại thực phẩm được chế biến cầu kỳ từ măng tươi, có thể bảo quản lâu ngày. Khi kết hợp với xương lợn hoặc chân giò, măng khô trở thành món canh vừa ngọt thanh, vừa giàu dinh dưỡng.
Trước khi nấu, măng khô được ngâm nước qua đêm để mềm, sau đó luộc đi luộc lại nhiều lần để loại bỏ vị đắng. Sau khi măng đã đạt độ mềm lý tưởng, người nấu xào măng với hành, tỏi phi thơm trước khi cho vào ninh cùng xương để tăng độ ngọt cho nước dùng. Thêm một chút nấm hương, hành lá và hạt tiêu, món canh trở nên dậy mùi và hấp dẫn hơn.
Từ xa xưa, canh măng đã mang ý nghĩa gắn kết gia đình, bởi công đoạn chuẩn bị măng thường đòi hỏi sự tham gia của nhiều người. Trong những ngày Tết, bát canh măng nóng hổi là lời chúc cho một năm mới ấm áp, sung túc và đoàn viên.
5. Dưa Hành
Dưa hành là món ăn kèm luôn xuất hiện trong mâm cơm ngày Tết, giúp cân bằng hương vị của bánh chưng, thịt đông hay giò lụa. Vị chua nhẹ, cay nồng và giòn tan của dưa hành làm bữa cơm thêm phong phú, đồng thời kích thích tiêu hóa, làm dịu đi cảm giác ngán.
Quá trình muối dưa hành đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo. Hành củ được bóc vỏ, rửa sạch, ngâm trong nước muối loãng vài giờ để khử vị hăng, sau đó đem ủ với nước giấm đường đã pha. Sau khoảng vài ngày, hành bắt đầu lên men, trở nên trắng giòn và có mùi thơm đặc trưng. Để dưa hành ngon hơn, nhiều gia đình còn thêm vài lát ớt hoặc gừng thái nhỏ.
Đây không chỉ đơn thuần là một món kèm mà còn mang ý nghĩa biểu tượng cho sự hòa hợp và ấm no. Trong tiết trời se lạnh của Tết miền Bắc, dưa hành giòn cay là điểm nhấn không thể thiếu trên mâm cỗ gia đình.
6. Nem Rán
Nem rán được rất nhiều người yêu thích trong ngày Tết, vừa giòn rụm vừa đậm đà hương vị. Món ăn này được làm từ các nguyên liệu quen thuộc như thịt băm, miến, mộc nhĩ, cà rốt, giá đỗ và hành lá, tất cả hòa quyện trong lớp vỏ bánh đa nem mỏng.
Cách làm nem rán không khó khăn nhưng vẫn đòi hỏi sự khéo léo. Nhân nem được trộn đều, cuộn chặt tay để nem không bị bung khi chiên. Khi rán, phải đảm bảo lửa vừa để lớp vỏ vàng đều. Nem rán chín thơm lừng, giòn tan bên ngoài nhưng nhân bên trong vẫn mềm ngọt, hấp dẫn.
Nem rán thường được chấm với nước mắm pha chua ngọt, kết hợp cùng rau sống hoặc bún để tăng hương vị. Trong dịp Tết, nem rán tượng trưng cho tấm lòng chu đáo của người phụ nữ trong gia đình.
7. Giò Lụa
Với nguyên liệu chính là thịt lợn nạc xay nhuyễn, trộn đều với nước mắm ngon và gói trong lá chuối, giò lụa là sự kết hợp hoàn hảo giữa sự giản dị và tinh tế. Khi luộc chín, giò lụa có màu trắng ngà, bề mặt lá chuối ngả vàng nhẹ, hương thơm thoang thoảng và vị mặn ngọt tự nhiên.
Quá trình làm giò đòi hỏi sự cẩn thận, đặc biệt là khâu giã thịt. Thịt phải được giã nhuyễn đến khi tạo độ kết dính tự nhiên mà không cần phụ gia. Người nội trợ phải cuộn chặt tay và buộc lạt đều để khi luộc, giò giữ được hình dáng tròn đẹp. Sau khoảng 60–90 phút luộc trong nước sôi, giò lụa chín, khi cắt ra hiện rõ từng lát mềm mịn, không bị rỗ hay khô.
Giò lụa không chỉ là món ăn ngon miệng mà còn là biểu tượng của sự tròn đầy, viên mãn, gửi gắm ước vọng về một năm mới thuận lợi và hạnh phúc. Giò lụa thường được kết hợp với bánh chưng, dưa hành hoặc ăn riêng đều rất thơm ngon, là món ăn không thể thiếu trên bàn tiệc Tết.
8. Chè Kho
Chè kho là món ăn thường được chuẩn bị để cúng tổ tiên và đãi khách. Nguyên liệu chính của chè kho gồm đậu xanh xát vỏ, đường cát trắng và một chút tinh dầu hoa bưởi hoặc vani. Đây là món chè có cách làm đơn giản nhưng hương vị thơm ngon, nhẹ nhàng, phù hợp với không khí lễ Tết.
Đậu xanh được ngâm mềm, đồ chín rồi xay nhuyễn trước khi trộn đều với đường. Hỗn hợp sau đó được sên trên bếp nhỏ lửa cho đến khi sệt lại, có độ dẻo vừa đủ nhưng không dính tay. Tinh dầu hoa bưởi được thêm vào ở giai đoạn cuối, tạo nên hương thơm dịu mát, đặc trưng. Chè kho thường được đổ vào khuôn, cắt thành từng miếng vuông nhỏ, rắc thêm một lớp mè rang vàng để tăng độ thơm.
Món chè kho tuy ngọt ngào nhưng không ngấy, thường được dùng kèm với trà xanh để cân bằng vị giác. Chè kho mang ý nghĩa cầu mong một năm mới đầy đủ, trọn vẹn, đúng như hương vị ngọt ngào và dịu nhẹ của chè.
Những món đặc trưng Tết miền Bắc là biểu tượng văn hóa, gắn kết gia đình và lưu giữ truyền thống. Từ bánh chưng, thịt đông, xôi gấc đến dưa hành đều chứa đựng những ý nghĩa sâu sắc, gửi gắm ước vọng về một năm mới bình an, đủ đầy. Trong không khí sum vầy, ẩm thực ngày Tết chính là linh hồn của mùa xuân, trường tồn mãi cùng thời gian.
