Rượu Lạc Đạo là một trong những đặc sản nổi tiếng của Hưng Yên, gắn liền với vùng đất Lạc Đạo, huyện Văn Lâm. Đây không chỉ là loại rượu truyền thống mà còn mang trong mình nét văn hóa đặc sắc của người dân nơi đây. Với hương vị đậm đà, ngọt nhẹ và hương thơm nồng nàn, rượu Lạc Đạo từ lâu đã trở thành niềm tự hào của người dân Hưng Yên và được thực khách gần xa yêu thích.
1. Giới thiệu chung về rượu Lạc Đạo
Nhắc đến rượu Lạc Đạo, không ai có thể quên câu thơ đầy tự hào: “Đất Lạc Đạo lưu linh say ngất – Rượu Nam bang đệ nhất là đây.” Đây là loại rượu danh tiếng của vùng Văn Lâm, Hưng Yên, được biết đến như một biểu tượng văn hóa và tinh hoa ẩm thực truyền thống. Với nồng độ cồn cao từ 45 – 50 độ, rượu Lạc Đạo không chỉ mạnh mẽ mà còn đặc biệt ở hương vị, mang dấu ấn riêng không thể nhầm lẫn.
Rượu Lạc Đạo được sản xuất tại Làng Ngọc, xã Lạc Đạo, huyện Văn Lâm – nơi duy nhất có thể tạo ra danh tửu này. Nguyên liệu chính để nấu rượu là gạo nếp cái hoa vàng, một loại gạo thơm ngon đặc trưng của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Men dùng để ủ rượu là loại men cổ truyền, kết hợp nhiều loại lá thuốc quý. Từng mẻ rượu được ủ trong chum sứ và chưng cất tỉ mỉ trên nồi đồng, tạo nên từng giọt rượu trong vắt, êm dịu mà vẫn mạnh mẽ.
2. Nguồn gốc rượu Lạc Đạo
Rượu Lạc Đạo mang trong mình câu chuyện lịch sử lâu đời. Từ thế kỷ 16, dưới thời ông tổ họ Dương của Làng Ngọc, loại rượu này đã được biết đến rộng rãi và từng là sản vật tiến vua. Sự danh tiếng ấy được giữ gìn qua nhiều thế hệ, trở thành niềm tự hào của người dân Hưng Yên.
Ngày nay, rượu Lạc Đạo đã được đăng ký nhãn hiệu độc quyền, khẳng định giá trị và danh tiếng của một loại rượu đặc sản. Đây là loại rượu dành cho những người sành uống, biết cảm nhận sự khác biệt giữa rượu ngon và bình thường. Mặc dù có nồng độ cao, nhưng rượu Lạc Đạo vẫn ngon lành. Người dân nơi đây thường nói đùa rằng: “Uống rượu Lạc Đạo dễ lạc đường lắm,” bởi men say của nó không chỉ làm ngây ngất lòng người, mà còn là sự kết tinh từ tinh hoa đất trời Hưng Yên.
3. Hương vị rượu Lạc Đạo
Hương vị của rượu Lạc Đạo hòa quyện giữa sự nồng nàn, thơm nhẹ của men rượu và vị ngọt tự nhiên của gạo nếp. Ngay khi mở vò rượu, mùi hương dễ chịu lan tỏa, không quá gắt mà lại thanh tao, cuốn hút. Khi nhấp một ngụm nhỏ, bạn sẽ cảm nhận được vị rượu lan tỏa từ đầu lưỡi, sau đó là sự ấm áp dần lan khắp cơ thể, bừng nên cảm giác sảng khoái.
Đặc biệt, rượu Lạc Đạo có độ cồn vừa phải, không gây cảm giác gắt hay cháy cổ. Điều này là nhờ quá trình nấu rượu công phu, từ việc kiểm soát lửa đến chọn men rượu đạt chuẩn. Rượu có sự cân bằng giữa vị cay nồng của rượu truyền thống và vị ngọt dịu hậu vị, mang đến trải nghiệm trọn vẹn khi thưởng thức.
Một yếu tố làm nên sự đặc biệt của rượu Lạc Đạo chính là hương thơm thoang thoảng của quế và hồi từ bánh men. Gia vị này không chỉ tăng thêm độ hấp dẫn cho rượu mà còn đem lại cảm giác gần gũi, gợi nhớ về những giá trị truyền thống của vùng quê Việt Nam.
4. Phương pháp nấu rượu Lạc Đạo
Người dân Lạc Đạo, Hưng Yên từ lâu đã nổi tiếng với nghề nấu rượu truyền thống, được chắt lọc qua nhiều thế hệ. Điều đặc biệt tạo nên sự độc đáo của rượu Lạc Đạo chính là cách nấu “ba tòa” – một phương pháp chưng cất cầu kỳ, mang đậm nét cổ truyền. Trong khi nhiều nơi khác sử dụng cách nấu hiện đại như kiểu “ruột mèo” hoặc “nấu bể”, người Lạc Đạo vẫn trung thành với kỹ thuật “ba tòa”, không chỉ để giữ hương vị nguyên bản mà còn đảm bảo độ an toàn và chất lượng của rượu.
Cách nấu “ba tòa” gồm ba tầng được sắp xếp khéo léo để tận dụng tối đa sự chuyển hóa và chưng cất. Tòa thứ nhất, nằm ở đáy, là một nồi đồng chứa cơm rượu đã lên men và ngấu kỹ. Tầng này đảm nhiệm vai trò làm nóng cơm rượu để hơi rượu bắt đầu bay lên. Tòa thứ hai, ở giữa, là chõ được gắn kín với nồi đồng bên dưới. Chõ có một lỗ nhỏ để đặt ống dẫn rượu và tạo không gian cho hơi rượu bốc lên từ nồi đồng. Cuối cùng, tòa thứ ba, nằm ở trên cùng, là một thau chứa nước lạnh được gắn chặt vào chõ. Khi hơi rượu nóng từ dưới bốc lên và gặp nước lạnh ở tòa thứ ba, nó sẽ ngưng tụ thành từng giọt rượu trong vắt, chảy ra ngoài qua ống hứng.
Khác với cách nấu “ruột mèo” sử dụng ống đồng xoắn qua bể nước lạnh, dễ làm rượu bị ám mùi tanh của kim loại và xuất hiện váng khi để lâu, phương pháp “ba tòa” mang lại chất lượng vượt trội. Rượu được nấu bằng cách này luôn trong suốt, không có váng nổi và hương vị đậm đà hơn hẳn. Đặc biệt, rượu giữ được độ an toàn cao do không bị ảnh hưởng bởi các chất gây ô nhiễm từ kim loại trong quá trình chưng cất.
5. Chi tiết cách làm ra rượu Lạc Đạo
Quy trình nấu rượu Lạc Đạo là sự kết hợp giữa kỹ thuật tinh tế, kinh nghiệm lâu đời và sự tỉ mỉ trong từng công đoạn, từ chuẩn bị men cho đến chưng cất rượu.
5.1. Chuẩn bị và chưng cất rượu
Để bắt đầu, toàn bộ dụng cụ nấu rượu phải được làm sạch hoàn toàn, không để lại tạp mùi, đảm bảo an toàn vệ sinh. Sau khi kiểm tra kỹ càng, người nấu sẽ đổ toàn bộ cốt xôi đã lên men vào nồi nấu, đặt chõ lên trên và dùng tro bếp hoặc đất trát kín xung quanh để ngăn không khí lọt vào. Trên đỉnh chõ, người nấu đặt thau chứa nước và trát kín thêm một lần nữa để giữ nhiệt và ngưng tụ hơi rượu.
Khi mọi thứ đã được chuẩn bị kỹ lưỡng, bếp lửa được nhóm lên. Khi cốt rượu trong nồi bắt đầu sôi, một đầu ống dẫn rượu sẽ được gắn vào đầu ba ba (thiết bị thu rượu), đầu còn lại dẫn xuống một vò sành. Miệng vò được bịt kín bằng lá khoai nước để tránh thất thoát hương thơm và tinh chất rượu.
5.2. Điều chỉnh lửa
Kỹ thuật điều chỉnh lửa đóng vai trò then chốt trong việc quyết định chất lượng rượu. Nếu lửa quá lớn, hiện tượng “bốc bỗng” sẽ xảy ra, tức là cốt xôi bị trào ra theo rượu, làm rượu chua và mất hương vị. Ngược lại, nếu lửa quá nhỏ, rượu không ngưng tụ đều, dẫn đến vị khê khét, làm hỏng cả mẻ rượu. Người nấu phải luôn túc trực để điều chỉnh mức lửa, giữ cho nhiệt độ ổn định, đảm bảo nước trong thau phía trên chõ luôn ở trạng thái mát tay. Nếu nước quá nóng, hơi rượu không thể ngưng tụ đủ, dẫn đến rượu kém ngon và giảm sản lượng.
5.3. Kỹ thuật làm men rượu
Men rượu là linh hồn của rượu Lạc Đạo, được làm hoàn toàn thủ công với sự kết hợp hài hòa giữa gạo nếp và gạo tẻ. Tỷ lệ chuẩn là ba phần gạo nếp, bảy phần gạo tẻ, tất cả được ngâm qua đêm, sau đó xay thành bột mịn. Khi bột đã đặc lại, quế và hồi được trộn vào để tạo hương vị đặc trưng. Bột men sau đó được nặn thành từng bánh nhỏ, đặt lên một lớp trấu trải đều trên nền nhà. Tiếp theo, bánh men được phủ trấu và úp bằng chiếc nong để ủ.
Quá trình ủ men kéo dài từ 10 đến 15 ngày, tùy thuộc vào thời tiết. Khi đạt đủ thời gian, bánh men được lấy ra, đặt trên gác bếp để phơi khô hoàn toàn. Men đạt tiêu chuẩn là khi cầm thấy nhẹ như bông, bóp nhẹ thì tơi mịn. Chỉ những mẻ men đạt chất lượng này mới được sử dụng để nấu rượu, đảm bảo rượu có hương vị thơm ngon và nồng độ hoàn hảo.
Ngày nay, rượu Lạc Đạo không chỉ được người dân Hưng Yên sử dụng mà còn trở thành món quà ý nghĩa dành cho bạn bè, người thân ở xa. Với sự kết hợp giữa nguyên liệu đặc sản, quy trình sản xuất truyền thống và tình yêu với nghề, rượu Lạc Đạo đã góp phần làm nên thương hiệu của ẩm thực Hưng Yên.
