Bánh gai Tứ Trụ là một trong những món đặc sản nổi tiếng của vùng đất Thanh Hóa, được biết đến rộng rãi nhờ hương vị thơm ngon và giá trị truyền thống lâu đời. Không chỉ là một món ăn dân dã, bánh gai Tứ Trụ còn mang đậm dấu ấn văn hóa của người dân địa phương. Hãy cùng SmartTravel tìm hiểu những điều thú vị về đặc sản này nhé!
1. Ý nghĩa và nguồn gốc của bánh gai Tứ Trụ
Xuất phát từ làng Mía, thuộc xã Thọ Diên, huyện Thọ Xuân, món bánh này gắn bó chặt chẽ với đời sống của người dân trong suốt hơn 600 năm qua. Làng Mía nằm yên bình bên dòng sông Chu trù phú, là nơi sản sinh ra những chiếc bánh gai đậm đà, mang theo hương vị truyền thống không thể nhầm lẫn.
Theo sử sách và lời kể của người dân địa phương, bánh gai Tứ Trụ từng là món ngon được dùng để tiến vua và chỉ được làm trong các dịp lễ lớn, Tết hoặc sự kiện quan trọng. Đến những năm 1940, khi người dân mang bánh đi bán tại phố Tứ Trụ (thuộc xã Thọ Diên ngày nay), cái tên “bánh gai Tứ Trụ” được sử dụng phổ biến và trở thành thương hiệu riêng của vùng đất này.
Ngoài giá trị ẩm thực, bánh gai Tứ Trụ còn là biểu tượng của sự khéo léo và tỉ mỉ trong nghề thủ công truyền thống. Mặc dù trải qua nhiều biến đổi lịch sử, làng Mía vẫn giữ được nghề làm bánh gai và truyền lại cho thế hệ sau. Hiện nay, hơn một nửa số hộ dân trong làng vẫn tiếp tục duy trì nghề, không chỉ để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thực khách mà còn để bảo tồn một nét văn hóa đặc sắc của quê hương.
Tên gọi “bánh gai Tứ Trụ” cũng gợi nhắc đến sự uy nghiêm và thịnh vượng của triều đại nhà Lê, khi vùng đất này từng có vị quan đạt tới chức “Tứ Trụ” trong triều đình. Sự kết hợp giữa lịch sử, văn hóa và hương vị độc đáo đã giúp bánh gai Tứ Trụ trở thành một món đặc sản không thể thiếu, góp phần làm phong phú thêm kho tàng ẩm thực Việt Nam.
2. Hương vị độc đáo của bánh gai Tứ Trụ Thanh Hóa
Bánh gai Tứ Trụ Thanh Hóa chinh phục mọi thực khách nhờ hương vị độc đáo, khó quên. Từng chiếc bánh được gói ghém cẩn thận trong lớp lá chuối khô, mang màu đen bóng của bột lá gai và hương thơm đặc trưng cuốn hút.
Lớp vỏ bánh dẻo mịn được làm từ bột gạo nếp cái hoa vàng và bột lá gai, tạo nên vị ngọt thanh, nhẹ nhàng nhưng đầy thu hút. Tất cả hòa quyện với mùi thơm thoảng của dừa nạo, tổng thể hài hòa, tinh tế. Vị ngọt không gắt, độ dẻo vừa đủ, lớp lá chuối thơm nhẹ, khiến thực khách không chỉ cảm nhận được sự ngon miệng mà còn gợi lên hình ảnh thân thuộc của làng quê Việt Nam.
3. Nguyên liệu và cách làm nên món bánh gai Tứ Trụ
Bánh gai Tứ Trụ là sự kết hợp hoàn hảo giữa những nguyên liệu gần gũi và quy trình chế biến đầy công phu.
3.1. Nguyên liệu
Một chiếc bánh gai thơm ngon đúng điệu phải bắt đầu từ những nguyên liệu chất lượng cao. Lá gai, nguyên liệu chủ đạo, được chọn lọc kỹ lưỡng từ các bãi bồi bên sông Chu, nơi phù sa màu mỡ tạo điều kiện lý tưởng cho cây lá gai phát triển.
Ngoài lá gai, các nguyên liệu khác như gạo nếp, mật mía, đậu xanh, dừa nạo và vừng cũng cần được chọn lọc kỹ càng. Gạo nếp hoa cau với độ dẻo thơm đặc biệt, mật mía loại ngon nhất, cùng đậu xanh bùi ngọt tạo nên phần vỏ và nhân bánh hài hòa, đậm đà. Dầu chuối được thêm vào để tăng hương thơm, làm bánh gai Tứ Trụ càng thêm hấp dẫn.
3.2. Cách làm
Dưới đây là quy trình làm bánh gai Tứ Trụ cụ thể:
Bước 1: Sơ chế lá gai
Lá gai sau khi hái về sẽ được rửa sạch dưới vòi nước để loại bỏ bụi bẩn và đất cát. Tiếp theo, bạn dùng dao tước bỏ phần cuống và gân lá, đây là công đoạn cần sự tỉ mỉ để đảm bảo lá không bị xơ khi chế biến. Lá gai sau đó được luộc kỹ trong khoảng 15 phút. Khi lá đã chín mềm, bạn vớt ra, để nguội rồi vắt kỹ cho kiệt nước.
Cuối cùng, lá gai được đem giã nhuyễn bằng cối hoặc xay bằng máy. Tuy nhiên, với những người làm bánh truyền thống, giã lá gai bằng cối vẫn là lựa chọn ưu tiên, vì lá được giã kỹ sẽ có độ mịn cao, giúp bột bánh đạt chất lượng tốt nhất.
Bước 2: Chuẩn bị bột bánh
Bột bánh là sự kết hợp giữa bột nếp, lá gai đã giã nhuyễn và mật mía. Gạo nếp để làm bánh thường là nếp hoa cau, loại gạo nổi tiếng với độ thơm ngon, dẻo mịn. Gạo được vo sạch, ngâm trong nước từ 4-6 giờ rồi xay thành bột mịn. Tiếp đến, bột nếp được trộn đều với lá gai đã giã nhuyễn.
Sau đó, bạn từ từ thêm mật mía vào. Mật mía không chỉ giúp tạo vị ngọt dịu mà còn giúp vỏ bánh có màu đen đặc trưng. Lượng mật mía thêm vào cần được cân đối để tránh làm bột bị quá nhão hoặc quá khô. Sau khi trộn, bạn tiếp tục nhào hỗn hợp bột cho đến khi đạt độ dẻo mịn, không còn dính tay. Lúc này, bột bánh đã sẵn sàng để làm vỏ bánh.
Bước 3: Làm nhân bánh
Nhân bánh gai là sự kết hợp tinh tế giữa đậu xanh, dừa nạo, đường và dầu chuối. Đậu xanh cần được ngâm nước trong khoảng 4 giờ để hạt nở mềm, sau đó đãi sạch vỏ và nấu chín. Khi đậu đã chín, bạn đem giã nhuyễn đến khi đạt độ mịn, không còn lợn cợn. Tiếp theo, trộn đậu xanh với đường, cùi dừa nạo sợi và thêm vài giọt dầu chuối để tạo hương thơm đặc trưng.
Cùi dừa nên chọn loại vừa già, nạo thành sợi mỏng để giữ được vị béo bùi. Nhân bánh sau khi trộn cần được nắm thành từng viên tròn nhỏ để dễ dàng đưa vào vỏ bánh. Đây là bước quyết định lớn đến chất lượng của bánh, vì nhân phải mềm mịn, thơm bùi, và có vị ngọt vừa phải, không gây ngán.
Bước 4: Nặn bánh
Nặn bánh là công đoạn đòi hỏi sự khéo léo và tỉ mỉ. Đầu tiên, bạn lấy một phần bột lá gai đã nhào, vo tròn và ấn dẹt trên lòng bàn tay. Tiếp theo, đặt một viên nhân đậu xanh vào giữa và nhẹ nhàng bọc kín lại. Khi bọc, bạn cần miết đều để bột ôm sát nhân, đảm bảo nhân không bị hở ra ngoài trong quá trình hấp. Sau khi vê tròn bánh, bạn lăn qua vừng trắng đã rang chín. Vừng không chỉ giúp tăng hương vị mà còn làm lớp vỏ bánh dễ bóc hơn khi thưởng thức.
Bước 5: Gói bánh
Sau khi nặn xong, bánh được gói bằng lá chuối khô. Lá chuối phải được phơi mềm trước đó để dễ dàng gói mà không bị rách. Bạn đặt bánh vào giữa lá chuối, sau đó cuộn lại và gấp hai đầu sao cho kín và vuông vắn. Thường mỗi chiếc bánh được gói từ 5-7 lớp lá để giữ nhiệt tốt trong quá trình hấp, đồng thời bảo vệ bánh không bị khô hoặc dính. Cuối cùng, dùng lạt buộc chặt để bánh giữ được hình dáng trong quá trình hấp.
Bước 6: Hấp bánh
Hấp bánh là bước cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, đòi hỏi sự cẩn thận và kinh nghiệm. Bánh được xếp vào nồi hấp, giữ khoảng cách giữa các bánh để hơi nước lan tỏa đều, giúp bánh chín đều và đẹp. Thời gian hấp thường kéo dài khoảng 1 giờ.
Nhiệt độ và lượng nước trong nồi cần được kiểm soát để bánh không bị hấp quá lửa hoặc chưa chín kỹ. Người làm bánh lâu năm thường chỉ cần ngửi mùi thơm của bánh hoặc dùng que thử là có thể xác định bánh đã chín hay chưa. Khi bánh chín, bạn lấy ra, để nguội và ráo nước. Bánh sau đó được buộc lạt đỏ và bó thành từng bó 5 chiếc, vừa để bảo quản vừa tạo tính thẩm mỹ.
4. Cách thưởng thức bánh gai Tứ Trụ Thanh Hóa
Thưởng thức bánh gai không chỉ là ăn mà còn là trải nghiệm sự tinh tế trong từng lớp lá và vị bánh. Khi bóc bánh, bạn cần nhẹ nhàng tách từng lớp lá chuối khô bên ngoài. Lá chuối đã qua hấp thường dính một chút vào vỏ bánh, nên khi bóc, bạn cần tước thật cẩn thận để không làm rách hoặc mất lớp vỏ bánh bên trong. Bóc đến đâu, tước lá đến đó để bánh giữ được độ ẩm, không bị khô. Đặc biệt, phần lá cuối cùng thường bám vào bánh do lớp vừng rang, bạn nên tước kỹ từng mảnh nhỏ để tránh ăn phải.
Khi cắn miếng đầu tiên, bạn sẽ cảm nhận được vị ngọt thanh của vỏ bánh, tiếp đến là sự hòa quyện giữa nhân đậu xanh bùi béo, dừa nạo giòn thơm và chút vị bùi của vừng rang. Hương dầu chuối nhẹ nhàng thoang thoảng càng làm tăng thêm sức hấp dẫn.
Bánh gai sẽ ngon nhất khi ăn sau khoảng 10 tiếng kể từ lúc hấp chín. Lúc này, bánh đã nguội, lớp vỏ bên ngoài có độ dẻo dai nhất định nhưng vẫn giữ được độ mềm mịn, không bị khô hay cứng. Nếu muốn thưởng thức nóng, bạn có thể hấp lại bánh trong vài phút trước khi ăn.
Bánh gai có thể bảo quản được từ 7-10 ngày tùy thời tiết. Vào mùa hè, bánh nên được đặt trong tủ lạnh để tránh bị mốc, nhưng cần để ở nhiệt độ phòng khoảng 10 – 15 phút trước khi ăn để bánh mềm trở lại. Vào mùa đông, bánh có thể để ở nhiệt độ thường, nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp.
Để tăng thêm phần thú vị, bạn có thể thưởng thức bánh gai cùng một tách trà xanh ấm. Hương vị chát nhẹ của trà sẽ giúp cân bằng vị ngọt béo của bánh, khiến bạn ăn hoài không ngán. Đây cũng là cách người dân Thanh Hóa thường dùng để cảm nhận trọn vẹn hương vị bánh gai truyền thống.
Món bánh gai Tứ Trụ không đơn thuần là một thức quà quê dân dã, mà còn là cầu nối giữa các thế hệ, lưu giữ những giá trị văn hóa và ký ức đẹp đẽ của vùng đất Tứ Trụ. Mỗi chiếc bánh là một câu chuyện, làm say lòng những ai từng thưởng thức và gợi lên niềm tự hào trong lòng người con xứ Thanh.
