Nhắc đến đặc sản Thái Nguyên, ngoài chè Tân Cương nức tiếng, bánh chưng Bờ Đậu cũng là một trong những món ăn truyền thống mang hương vị đặc biệt. Món bánh này mang trong mình giá trị văn hóa truyền thống sâu sắc, gắn liền với đời sống của người dân địa phương. Hãy cùng tìm hiểu những điều thú vị về món bánh chưng Bờ Đậu qua bài viết sau nhé!
1. Xuất xứ món bánh chưng Bờ Đậu
Bánh chưng Bờ Đậu là một trong những đặc sản trứ danh của huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên, được biết đến với hương vị dẻo thơm, đậm đà và độc đáo. Làng nghề Bờ Đậu thuộc xã Cổ Lũng, huyện Phú Lương, cách trung tâm thành phố Thái Nguyên khoảng 8km, chính là nơi sản xuất và phát triển thương hiệu bánh chưng nổi tiếng này.
Theo lời kể của người dân trong vùng, cụ Nguyễn Thị Xuân (còn gọi là cụ Đấng) chính là người có công khởi nguồn cho nghề làm bánh chưng Bờ Đậu. Vào những năm 1960, cụ Đấng đã gói bánh và bán tại xóm Bờ Đậu, khiến nhiều thực khách phải trầm trồ bởi tay nghề điêu luyện, kỹ thuật gói bánh vuông vắn, phần nhân thơm ngon. Dần dần, tiếng lành đồn xa, khách phương xa tìm đến ngày một nhiều, biến nơi đây thành trung tâm sản xuất bánh chưng có tiếng. Đến khi tuổi cao, cụ Đấng truyền nghề lại cho con cháu, và từ đó, nhiều hộ gia đình trong vùng cũng học theo và bắt đầu gói bánh để bán cho khách phương xa.
Trải qua nhiều năm phát triển, bánh chưng Bờ Đậu đã khẳng định được thương hiệu và trở thành một trong 5 làng nghề bánh chưng nổi tiếng nhất miền Bắc. Đặc biệt, vào những ngày cận Tết, lượng khách từ khắp các tỉnh thành đổ về đặt bánh ngày càng đông, khiến không khí làng nghề trở nên tấp nập, nhộn nhịp hơn bao giờ hết. Ngày nay, món bánh này không chỉ có mặt trong các mâm cỗ gia đình vào dịp lễ Tết, mà còn được nhiều người mua làm quà biếu tặng, mang theo hương vị quê hương đến mọi miền đất nước.
2. Đặc điểm của bánh chưng Bờ Đậu
2.1. Nguyên liệu làm bánh
Bánh chưng Bờ Đậu không chỉ nổi tiếng bởi hương vị thơm ngon mà còn bởi sự cầu kỳ trong khâu lựa chọn nguyên liệu. Từng thành phần trong chiếc bánh đều được tuyển chọn kỹ lưỡng, đảm bảo chất lượng cao nhất để tạo nên hương vị đặc trưng riêng biệt.
Gạo nếp dùng để làm bánh là loại gạo nếp nương Định Hóa, có độ dẻo thơm tự nhiên, hạt tròn, mẩy và căng bóng. Trước khi gói bánh, gạo phải được sàng lọc kỹ, loại bỏ những hạt bị sứt mẻ hoặc lẫn gạo tẻ. Sau đó, gạo được ngâm trong nước sạch vài giờ để nở đều, rồi để ráo và rắc thêm một chút muối để tăng thêm vị đậm đà khi bánh chín.
Lá dong gói bánh phải là lá dong nếp dày, có bản to, màu xanh mướt, được lấy từ rừng Na Rì (Bắc Kạn) hoặc từ chính vùng núi Thái Nguyên. Lá phải được rửa sạch, lau khô rồi tước bỏ phần gân cứng, giúp bánh khi gói có hình dáng đẹp mắt và giữ nguyên được màu xanh tự nhiên sau khi luộc.
Phần nhân bánh gồm đậu xanh, thịt ba chỉ, muối và hạt tiêu. Đậu xanh sử dụng phải là loại đậu quê, vỏ mỏng, lòng vàng óng, khi ngâm nước sẽ mềm và bở, tạo độ bùi ngậy cho nhân bánh. Thịt lợn được chọn là thịt ba chỉ từ lợn thả rông, loại lợn được nuôi theo phương pháp tự nhiên, ăn rau củ và thức ăn sạch, giúp thịt có độ săn chắc, ít mỡ nhưng vẫn béo ngậy, không gây cảm giác ngấy khi ăn.
Lạt buộc bánh được chẻ từ cây giang của vùng núi Thái Nguyên, có độ mềm, dẻo, không dễ đứt khi buộc, giúp cố định hình dáng của bánh trong quá trình luộc.
2.2. Kỹ thuật làm bánh
Kỹ thuật gói bánh chưng Bờ Đậu hoàn toàn bằng tay, không dùng khuôn. Đây là một bí quyết gia truyền được gìn giữ qua nhiều thế hệ, giúp bánh có hình vuông sắc cạnh, đẹp mắt mà không cần đến khuôn gỗ như nhiều nơi khác.
Những người thợ lành nghề có thể gói bánh một cách chuẩn xác, vuông vức đều nhau, không bị méo mó hay phồng rộp khi luộc. Bí quyết nằm ở cách canh chỉnh tỉ lệ nguyên liệu, nén chặt tay để bánh không có bọt khí, giúp bánh khi luộc không bị nứt vỡ, giữ được độ kết dính hoàn hảo giữa lớp gạo nếp và nhân. Những chiếc bánh khi xếp vào nồi đều ngay ngắn, không có khoảng trống, giúp bánh chín đều và đẹp.
Sau khi gói xong, bánh được ngâm trong nước lạnh khoảng 30 phút để làm sạch bề mặt lá dong và giúp lớp gạo bên trong hấp thụ nước đều hơn. Đây cũng là một bí quyết đặc trưng giúp bánh khi luộc có độ dẻo mềm, không bị khô hay sống gạo.
Bánh chưng Bờ Đậu được luộc bằng nước suối tự nhiên, một loại nước ngầm tinh khiết mà người dân nơi đây vẫn gọi là “giếng thần”. Chính nhờ nguồn nước đặc biệt này mà bánh sau khi luộc có màu xanh mướt tự nhiên, không cần dùng lá riềng như nhiều nơi khác.
Thời gian luộc bánh kéo dài từ 8 – 10 tiếng trên bếp củi, đảm bảo bánh chín đều từ trong ra ngoài. Trong quá trình luộc, khi nước trong nồi vơi đi, người luộc phải châm thêm nước nóng liên tục để giữ nhiệt độ ổn định, tránh tình trạng bánh bị sượng hoặc nát. Sau khi luộc xong, bánh được vớt ra và rửa sạch với nước lạnh, rồi xếp thành từng chồng cao, dùng vật nặng ép để loại bỏ phần nước thừa bên trong, giúp bánh ráo, chắc và dẻo hơn.
Nhờ quy trình chế biến tỉ mỉ này, bánh chưng Bờ Đậu khi cắt ra có lớp vỏ nếp xanh óng, dẻo nhưng không nhão, phần nhân đậu và thịt thơm ngậy, bùi béo nhưng không ngấy, tạo nên hương vị hài hòa, đặc trưng.
2.4. Cách thưởng thức món bánh chưng Bờ Đậu
Bánh chưng Bờ Đậu ngon nhất khi ăn nóng, cắt thành từng miếng nhỏ, chấm cùng nước mắm nguyên chất pha chút tiêu hoặc ăn kèm dưa hành muối chua. Sự kết hợp giữa độ dẻo của gạo, vị bùi của đậu xanh, độ béo vừa đủ của thịt lợn và chút vị chua nhẹ của dưa hành sẽ tạo nên một trải nghiệm ẩm thực tinh tế, khó quên.
Ngoài cách ăn truyền thống, bánh chưng Bờ Đậu còn có thể được rán giòn. Khi rán, lớp vỏ ngoài của bánh trở nên giòn rụm, phần nếp bên trong vẫn giữ được độ mềm dẻo, nhân bánh đậm đà hơn. Đây là một trong những cách thưởng thức bánh chưng được nhiều người yêu thích, đặc biệt là vào những ngày se lạnh.
3. Địa chỉ mua bánh chưng Bờ Đậu Thái Nguyên uy tín
Dọc theo Quốc lộ 3, đặc biệt là khu vực ngã ba Bờ Đậu, có rất nhiều cửa hàng chuyên bán bánh chưng Bờ Đậu, phục vụ khách du lịch và những người đi qua khu vực này. Các cửa hàng này thường có biển hiệu rõ ràng, bày bán bánh chưng được gói đẹp mắt, kèm theo các loại đặc sản khác của Thái Nguyên như chè Tân Cương, bánh gai, kẹo lạc. Đây là địa điểm mua bánh chưng Bờ Đậu thuận tiện nhất cho du khách khi ghé thăm Thái Nguyên.
Ngoài việc mua trực tiếp tại làng nghề, bánh chưng Bờ Đậu cũng có mặt tại nhiều cửa hàng đặc sản ở trung tâm thành phố Thái Nguyên, các khu chợ lớn như chợ Thái, chợ Đồng Quang và các siêu thị chuyên bán thực phẩm địa phương. Ngày nay, nhiều cơ sở sản xuất bánh chưng Bờ Đậu đã mở rộng dịch vụ bán hàng online, giao hàng tận nơi qua các nền tảng thương mại điện tử hoặc đặt hàng qua điện thoại.
Khi mua bánh chưng, nên chọn những cơ sở có bao bì rõ ràng, bánh được gói vuông vắn, chắc tay, có mùi thơm đặc trưng của lá dong và gạo nếp, để đảm bảo chất lượng tốt nhất. Nếu có dịp ghé qua Thái Nguyên, bạn hãy mua vài cặp bánh chưng Bờ Đậu về làm quà, thưởng thức hương vị truyền thống đầy tinh tế của vùng đất này.
Bánh chưng Bờ Đậu không chỉ là một món ăn ngon, mà còn là niềm tự hào của người dân Thái Nguyên, một biểu tượng cho tinh thần lao động chăm chỉ, sự khéo léo và tâm huyết của những người làm nghề nơi đây. Nếu có dịp ghé qua vùng đất này, đừng quên thưởng thức và mang về những chiếc bánh chưng Bờ Đậu dẻo thơm, xanh mướt, mang đậm hương vị truyền thống quê hương!
