Mỗi vùng quê Việt Nam đều mang trong mình nét văn hóa ẩm thực riêng, gắn liền với đời sống và tâm hồn người dân bản địa. Nếu Hà Nội nổi tiếng với phở, Huế được nhắc đến với bún bò, thì Bắc Ninh cũng có một đặc sản làm say lòng bao thế hệ: bánh khúc làng Diềm. Không chỉ đơn thuần là một món ăn, bánh khúc nơi đây còn là biểu tượng của sự mộc mạc, tinh tế và tấm lòng hiếu khách của người dân quê Kinh Bắc.
Đôi nét về bánh khúc làng Diềm
Làng Diềm, một trong 49 làng Quan họ gốc, không chỉ nổi tiếng với những làn điệu dân ca ngọt ngào mà còn được biết đến là vùng đất linh thiêng với đền thờ Vua Bà – Thủy tổ Quan họ. Nơi đây lưu giữ hàng trăm truyền thuyết, truyện cổ dân gian như Thánh Tam Giang, Đức Vua Bà, suối Thiếp… tất cả tạo nên một bề dày văn hóa, lịch sử đầy tự hào.
Chính từ sự kết tinh của truyền thống và bản sắc, ẩm thực làng Diềm cũng mang nét độc đáo riêng, trong đó có món bánh khúc dân dã mà đậm tình. Không ai biết chính xác bánh khúc có từ bao giờ, nhưng người làng Diềm vẫn tin rằng, món bánh này đã xuất hiện từ thời Vua Bà, cùng lúc với sự khai sinh của những làn điệu Quan họ trữ tình. Theo thời gian, nghề làm bánh khúc được lưu truyền qua nhiều thế hệ, trở thành một nét đẹp trong văn hóa ẩm thực nơi đây.
Mỗi chiếc bánh khúc là sự kết tinh của sự khéo léo, tỉ mỉ và tình yêu quê hương của người dân làng Diềm. Từ khâu chọn nguyên liệu cho đến cách chế biến, tất cả đều được làm bằng cái tâm, giữ trọn hương vị truyền thống. Không chỉ là một món ăn, bánh khúc còn là lời mời gọi chân tình, là hương vị quê hương mà ai đi xa cũng muốn tìm về.
Cách làm nên món bánh khúc đặc sản làng Diềm
1. Nguyên liệu
Bánh khúc được tạo nên từ hai nguyên liệu chính là bột gạo và rau khúc – một loại rau dại chỉ mọc tự nhiên trên những cánh đồng rộng, không thể trồng được. Mùa rau khúc thường rơi vào khoảng tháng 10 – 11 âm lịch, khi rau bắt đầu nhú hoa, lá xanh phủ một lớp phấn trắng tựa như sương. Đây chính là thời điểm lý tưởng để thu hoạch bởi rau lúc này không quá non hay quá già, giúp bánh dẻo mềm, không bị xơ.
Ngoài rau khúc, bột gạo làm bánh cũng phải được lựa chọn kỹ lưỡng. Người làng Diềm thường dùng gạo Khang Dân hoặc gạo 203, vì hai loại gạo này vừa giữ được độ dẻo, dai nhưng vẫn róc bánh, không bị nhão hay quá bết dính. Nhân bánh có hai loại chính: nhân đỗ – thịt và nhân mộc nhĩ – thịt, mang lại hương vị đậm đà, bùi ngậy.
2. Cách làm
Để làm nên một mẻ bánh khúc thơm ngon, người thợ phải trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ. Gạo sau khi được lựa chọn kỹ sẽ đem ngâm khoảng 3 – 4 tiếng rồi vớt ra để ráo, sau đó đem xay thành bột nước. Tiếp đó, bột nước được lọc khô, ép thành khối bột trắng mịn và trải qua công đoạn “trùng bột” – một khâu quan trọng quyết định đến độ dẻo của bánh.
Trùng bột nghĩa là thả từng viên bột vào nước sôi, canh đúng thời điểm để bột “chín dở sống dở” rồi vớt ra. Nếu để chín quá, bột sẽ bị nhão, khó nặn bánh; nếu sống quá, bánh lại bở và không kết dính. Sau khi trùng xong, bột được nhào kỹ với rau khúc đã luộc sơ và băm nhuyễn. Công đoạn giã bột giúp hai nguyên liệu hòa quyện, tạo nên một khối bột xanh mịn, dẻo dai.
Trong khi đó, phần nhân bánh được chuẩn bị bằng cách hấp chín đỗ xanh, giã nhuyễn rồi trộn với thịt ba chỉ cắt hạt lựu, mộc nhĩ, hành phi và tiêu bắc để dậy mùi thơm. Người làng Diềm nặn bánh theo hình bán nguyệt, tựa như chiếc bánh gối nhưng không xoắn mép quá cầu kỳ. Sau khi bánh được nặn xong, đem hấp trong chõ khoảng 30 phút, đến khi bánh chuyển màu xanh rêu, bề mặt bóng bẩy là đạt yêu cầu.
Bánh khúc làng Diềm ngon nhất khi thưởng thức lúc còn nóng hổi. Lớp vỏ bánh dẻo dai quyện với vị thơm ngậy của nhân đỗ, thịt, tiêu và mộc nhĩ tạo nên một hương vị đặc trưng, khiến ai một lần thưởng thức cũng khó lòng quên được. Giữa không gian làng quê yên bình, bên bếp lửa hồng, những chiếc bánh khúc lan tỏa hương thơm ấm áp, gợi nhớ về một miền ký ức quê hương dịu dàng, sâu lắng.
Có thể mua bánh khúc làng Diềm ở đâu?
Bánh khúc làng Diềm ngày nay không chỉ được người dân địa phương gìn giữ mà còn trở thành thức quà được nhiều thực khách gần xa tìm mua. Nếu muốn thưởng thức món bánh đặc trưng này, bạn có thể tìm đến làng Diềm (xã Hòa Long, thành phố Bắc Ninh) – nơi các nghệ nhân vẫn ngày ngày làm bánh theo phương pháp thủ công truyền thống.
Ngoài ra, một số chợ quê, hội chợ ẩm thực vùng Kinh Bắc cũng là nơi có thể tìm thấy bánh khúc làng Diềm, nhất là vào dịp lễ hội đầu xuân. Đối với những ai ở xa, nhiều cơ sở làm bánh tại Bắc Ninh cũng nhận đặt hàng và vận chuyển đi các tỉnh thành, giúp thực khách dễ dàng thưởng thức hương vị dân dã nhưng đầy tinh túy của món bánh này.
Khi chọn mua bánh khúc, nên ưu tiên những cơ sở sản xuất uy tín, đảm bảo bánh được làm từ nguyên liệu tươi ngon, đúng chuẩn làng nghề để cảm nhận trọn vẹn độ dẻo thơm và hương vị đặc biệt của bánh khúc làng Diềm.
Một số đặc sản khác chỉ có tại Bắc Ninh
Bên cạnh bánh khúc làng Diềm, có rất nhiều món đặc sản khác thể hiện nét đẹp văn hóa, truyền thống lâu đời của vùng đất Kinh Bắc mà bạn không nên bỏ lỡ khi đến với nơi đây:
- Nem Bùi (Thuận Thành): Nem Bùi là đặc sản nổi tiếng của làng Bùi, huyện Thuận Thành, với vị chua dịu, thơm bùi đặc trưng. Nem được làm từ bì lợn thái mỏng, trộn với thính gạo rang vàng óng để nem có độ giòn và hương thơm hấp dẫn. Khi ăn, người ta cuốn nem cùng lá sung, lá đinh lăng, chấm tương ớt cay nồng, tạo nên hương vị khó quên.
- Bánh phu thê Đình Bảng (Từ Sơn): Bánh phu thê là biểu tượng của tình nghĩa vợ chồng, gắn liền với vùng Đình Bảng – nơi nổi tiếng với nghề làm bánh truyền thống. Bánh có lớp vỏ giòn dai làm từ bột nếp, nhân bên trong là đậu xanh bùi bùi, trộn với dừa nạo và chút hạt sen thơm ngậy. Khi ăn, bánh vừa có độ dẻo dai, vừa ngọt thanh, rất thích hợp làm quà biếu trong các dịp lễ cưới, hội hè.
- Tương Đình Tổ (Thuận Thành): Tương Đình Tổ là loại tương cổ truyền có tuổi đời hàng trăm năm, nổi tiếng với hương thơm nồng và vị ngọt đậm đà. Tương được làm từ đỗ tương rang chín, xay nhỏ rồi ủ lên men tự nhiên trong chum sành, tạo nên màu vàng sóng sánh đặc trưng. Món tương này thường được dùng để chấm rau luộc, thịt luộc, hoặc nấu cùng cá kho, làm dậy lên hương vị mộc mạc nhưng đầy lôi cuốn.
- Bánh tẻ làng Chờ (Yên Phong): Bánh tẻ là món bánh dân dã, quen thuộc trong đời sống của người dân làng Chờ. Được làm từ bột gạo tẻ dẻo mịn, nhân bên trong là thịt băm, mộc nhĩ, hành khô phi thơm, bánh mang hương vị mềm ngọt tự nhiên. Khi ăn, bánh tẻ chấm cùng nước mắm tỏi ớt cay cay, tạo nên một món ăn đậm đà, hấp dẫn.
- Gà Hồ (Thuận Thành): Gà Hồ là giống gà quý hiếm, từng được dâng tiến vua chúa, nổi bật với thân hình to lớn, thịt chắc, thơm ngon. Gà Hồ được nuôi thả tự nhiên, ăn thóc lúa nên có vị ngọt đậm, da giòn, thịt mềm nhưng không bở. Các món chế biến từ gà Hồ như gà luộc, nướng hay hầm thuốc bắc đều giữ được hương vị đặc trưng, được nhiều người sành ăn yêu thích.
Giữa nhịp sống hiện đại, khi nhiều món ăn truyền thống dần mai một, bánh khúc làng Diềm vẫn giữ nguyên hương vị mộc mạc, chân quê, như một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa ẩm thực của người dân Kinh Bắc. Hơn thế nữa, bánh khúc còn gói trọn trong đó bao ký ức về những ngày hội làng rộn rã, về tình làng nghĩa xóm ấm áp, về những bàn tay tỉ mẩn nhào bột, nặn bánh bên bếp lửa hồng.
