Bắc Ninh – vùng đất Kinh Bắc trù phú, không chỉ nổi danh với những làn điệu Quan họ mượt mà mà còn sở hữu nhiều đặc sản độc đáo, mang đậm dấu ấn quê hương. Trong số đó, bánh tro Đình Tổ là một món ăn bình dị nhưng chứa đựng tinh hoa ẩm thực và giá trị truyền thống lâu đời.
Đôi nét về bánh tro Đình Tổ
Bánh tro Đình Tổ, hay còn gọi là bánh gio, là một trong những đặc sản của vùng Đình Tổ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Không chỉ đơn thuần là một món ăn dân dã, bánh tro còn mang đậm giá trị văn hóa, gắn liền với những nghi lễ truyền thống của người Việt, nhất là trong dịp Tết Đoan Ngọ. Với màu sắc nổi bật, hương vị thanh mát và độ dẻo mềm đặc trưng, bánh tro trở thành biểu tượng cho sự tinh khiết, cầu mong may mắn và bình an.
Xuất phát từ nền văn minh lúa nước, bánh tro đã xuất hiện từ xa xưa như một phần không thể thiếu trong nghi thức thờ cúng tổ tiên. Người dân làng Đình Tổ đã lưu giữ và phát triển món bánh này qua nhiều thế hệ, sử dụng nguyên liệu hoàn toàn từ thiên nhiên như gạo nếp, nước tro từ các loại cây thảo mộc, lá chuối xanh… tất cả tạo nên hương vị đặc trưng không thể nhầm lẫn.
Đến nay, bánh tro Đình Tổ vẫn giữ nguyên phương thức chế biến truyền thống, trở thành niềm tự hào của người dân Bắc Ninh và là thức quà quê giản dị nhưng đậm đà bản sắc dân tộc.
Công dụng bất ngờ của bánh tro Đình Tổ
Không chỉ là một món ăn dân dã gắn liền với đời sống văn hóa của người dân Bắc Ninh, bánh tro Đình Tổ còn mang nhiều giá trị tâm linh và lợi ích sức khỏe đặc biệt. Bánh được xem như một món ăn giúp “giải độc”, thanh lọc cơ thể, mang lại sự an lành, cân bằng âm dương cho con người. Với nguyên liệu quen thuộc, bánh tro thể hiện sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên, phản ánh sự tinh tế của người dân Đình Tổ trong việc chế biến món ăn gắn liền với quy luật tự nhiên.
Bên cạnh hương vị ngọt thanh, dễ ăn, bánh tro còn có nhiều công dụng dược lý mà ít người biết đến. Theo Đông y, cơ thể con người thường có xu hướng “dương thường hữu dư, âm thường bất túc”, tức là nhiệt nhiều mà hàn ít. Bánh tro có vị nhạt, tính mát, giúp tư âm, dưỡng âm, rất thích hợp cho người già, trẻ nhỏ và những người có cơ địa nóng. Đặc biệt, bánh tro giúp hỗ trợ tiêu hóa, dễ tiêu, nhẹ bụng, rất tốt cho những người hay gặp vấn đề về đường ruột. Chính vì vậy, bánh tro là một phương thuốc tự nhiên giúp cơ thể cân bằng, thư thái và khỏe mạnh hơn.
Cách làm nên món bánh tro Đình Tổ
1. Nguyên liệu làm bánh
Bánh tro Đình Tổ được làm từ những nguyên liệu đơn giản nhưng phải qua quá trình lựa chọn cẩn thận để đảm bảo hương vị đặc trưng. Những thành phần chính gồm gạo nếp, nước tro, vôi, lá chuối hoặc lá dong và mật mía. Gạo nếp thường được chọn là nếp cái hoa vàng – loại gạo đặc sản của vùng Bắc Bộ, hạt tròn mẩy, khi nấu lên có độ dẻo thơm.
Nước tro, nguyên liệu quyết định màu sắc và vị thanh mát của bánh, được làm từ rơm nếp, lá trầu không, vỏ bưởi khô, quả xoan chín, vỏ đỗ xanh khô và rau dền gai. Những nguyên liệu này được đốt lấy tro, sau đó hòa với nước để qua đêm, lọc kỹ lấy phần nước trong và hòa thêm vôi theo tỷ lệ nhất định. Nhờ vậy, nước tro không chỉ giúp bánh có màu hổ phách trong suốt mà còn mang lại mùi thơm dịu nhẹ, vị thanh thanh rất riêng của bánh tro Đình Tổ.
Lá gói bánh thường là lá chuối hoặc lá dong, phải chọn loại lá dày, rửa sạch, hấp qua hơi nước để giữ được độ mềm dẻo, giúp việc gói bánh dễ dàng hơn.
2. Cách làm bánh
Quy trình làm bánh tro Đình Tổ trải qua nhiều công đoạn, đòi hỏi sự khéo léo và kinh nghiệm. Đầu tiên, gạo nếp sau khi đã vo sạch được ngâm trong nước tro từ 3 – 4 tiếng, đến khi hạt gạo thấm đều màu, khi miết giữa hai đầu ngón tay thấy nát mịn là đạt yêu cầu. Sau đó, gạo được vớt ra, rửa sạch lại bằng nước giếng khơi hoặc nước mưa để loại bỏ vị hăng, rồi để ráo trước khi gói bánh.
Khi gói bánh, người thợ phải khéo léo xếp gạo vào lòng lá chuối hoặc lá dong sao cho gọn, đều, rồi quấn lá, bẻ mép thật chặt tay nhưng không quá khít để khi luộc, bánh có thể nở đều. Bánh tro Đình Tổ thường được gói theo hình chóp ú vồm cao, khác biệt so với nhiều loại bánh tro ở các vùng khác.
Bánh sau khi gói được xếp vào nồi luộc khoảng 3 tiếng đồng hồ. Khi luộc, người làm bánh sẽ lót một lớp lá dong già dưới đáy nồi để bánh không bị bén và giữ được hương thơm tự nhiên. Bánh chín sẽ có màu trong suốt như hổ phách, mềm mại, núng nính như thạch.
Khi ăn, bánh tro Đình Tổ thường được cắt thành từng miếng nhỏ, chấm với mật mía – loại mật có vị ngọt thanh và thơm dịu. Sự kết hợp giữa vị dẻo mềm của bánh, hương thơm từ nước tro đặc biệt và vị ngọt mát của mật mía đã tạo nên hương vị truyền thống đầy cuốn hút, khiến ai một lần thưởng thức cũng nhớ mãi không quên.
Có thể mua bánh tro Đình Tổ ở những đâu?
Nếu bạn muốn thưởng thức bánh tro Đình Tổ thì làng Đình Tổ (huyện Thuận Thành, Bắc Ninh) chính là địa điểm lý tưởng nhất. Đây là nơi sản xuất bánh tro lâu đời, nơi các hộ gia đình vẫn duy trì phương pháp làm bánh thủ công, giữ trọn vẹn hương vị nguyên bản. Khi mua trực tiếp tại làng, bạn không chỉ được đảm bảo về chất lượng mà còn có thể tận mắt chứng kiến quá trình làm bánh, cảm nhận sự tỉ mỉ và khéo léo của những nghệ nhân làng nghề.
Ngoài làng nghề, bạn cũng có thể tìm thấy bánh tro tại chợ Đình Tổ, một trong những khu chợ lớn của huyện Thuận Thành. Vào các dịp Tết Đoan Ngọ hay lễ hội truyền thống, chợ trở nên nhộn nhịp hơn với những sạp bánh tro xếp ngay ngắn, tỏa hương thơm mát. Tại đây, bánh thường được bán theo từng cặp hoặc bó nhỏ, thuận tiện để thưởng thức ngay hoặc mang về làm quà.
Nếu bạn không có cơ hội đến trực tiếp Đình Tổ, các chợ truyền thống tại Bắc Ninh như chợ Thị Cầu, chợ Tiền An cũng là những địa điểm đáng tin cậy. Những khu chợ này không chỉ cung cấp bánh tro vào các dịp đặc biệt mà còn có nhiều loại đặc sản Bắc Ninh khác, giúp bạn dễ dàng tìm thấy những món ăn đặc trưng của vùng đất Kinh Bắc.
Ngoài ra, một số cửa hàng đặc sản Bắc Ninh tại thị trấn Hồ, thành phố Bắc Ninh cũng có bán bánh tro Đình Tổ. Những cửa hàng này thường cung cấp bánh được đóng gói cẩn thận, thích hợp để mua làm quà biếu. Tuy giá có thể cao hơn một chút so với mua trực tiếp tại làng, nhưng đây là lựa chọn thuận tiện cho những ai muốn thưởng thức bánh tro Đình Tổ mà không phải di chuyển xa.
Bánh tro Đình Tổ không chỉ là một món ăn dân dã mà còn là một phần của văn hóa ẩm thực Bắc Ninh, gắn liền với những giá trị truyền thống và tâm linh. Nếu có cơ hội đến Bắc Ninh, hãy thử một lần thưởng thức bánh tro Đình Tổ để cảm nhận sự thanh khiết, giản dị nhưng đầy tinh tế của món đặc sản này.
