Lễ hội Thổ Hà là một trong những lễ hội truyền thống lâu đời của tỉnh Bắc Giang. Đây là dịp để nhân dân tôn vinh bậc cố nhân, đồng thời cũng là cơ hội để con cháu trong làng và du khách thập phương hòa mình vào không gian văn hóa đặc sắc, mang đậm dấu ấn làng quê Bắc Bộ.
Thời gian và địa điểm tổ chức lễ hội Thổ Hà
Lễ hội Thổ Hà được tổ chức từ ngày 20 đến 22 tháng Giêng Âm lịch hàng năm tại đình làng Thổ Hà, xã Vân Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. Theo truyền thống, lễ hội diễn ra với quy mô lớn hai năm một lần vào các năm chẵn, thu hút đông đảo người dân địa phương và du khách thập phương về tham dự.
Làng Thổ Hà là một trong những ngôi làng cổ đặc sắc của vùng Kinh Bắc, nằm bên bờ Bắc của dòng sông Cầu thơ mộng. Ngôi làng mang đậm dấu ấn Việt Nam xưa với hình ảnh cây đa, bến nước, sân đình, những ngôi nhà cổ cùng những con ngõ nhỏ rêu phong cổ kính, tạo nên một quần thể kiến trúc độc đáo.
Không chỉ nổi tiếng với nghề làm gốm truyền thống, Thổ Hà còn lưu giữ nhiều phong tục, tập quán tốt đẹp, trong đó lễ hội Thổ Hà được xem là nét văn hóa tiêu biểu, vừa mang ý nghĩa tâm linh, vừa là nơi hội tụ những tinh hoa văn hóa của quê hương. Lễ hội như một bức tranh sinh động về đời sống làng quê, nơi những giá trị truyền thống được gìn giữ và lan tỏa, để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng du khách mỗi dịp đầu xuân.
Ý nghĩa lễ hội Thổ Hà
Lễ hội Thổ Hà là dịp để dân làng bày tỏ lòng biết ơn đối với Thánh thần và vị sư tổ Đào Trí Tiến, người đã có công truyền dạy nghề làm gốm cho cư dân Thổ Hà từ thế kỷ 12, góp phần tạo nên một làng nghề hưng thịnh, lưu danh trong lịch sử.
Hơn cả một hoạt động tín ngưỡng, lễ hội Thổ Hà còn là dịp để cộng đồng làng gắn kết, cùng nhau gìn giữ và phát huy di sản văn hóa của quê hương. Đây cũng là một sự kiện thu hút đông đảo du khách thập phương, góp phần quảng bá hình ảnh làng cổ Thổ Hà, nâng cao giá trị du lịch văn hóa và tạo động lực cho sự phát triển bền vững của địa phương.
Các hoạt động chính trong lễ hội Thổ Hà
Phần lễ
Phần lễ của lễ hội Thổ Hà được tổ chức rất trọng thể, bài bản với nhiều nghi thức truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa. Trong đó, lễ rước là điểm nhấn quan trọng nhất, tái hiện không gian linh thiêng, tôn vinh Thành hoàng làng và các vị thánh thần.
Lễ rước được tổ chức với sự tham gia của hàng trăm người, chủ yếu là nam thanh, nữ tú trong làng, ai nấy đều ăn vận trang trọng, rực rỡ. Đặc biệt, dẫn đầu đoàn rước là bộ Tam Đa “Phúc – Lộc – Thọ” cùng với cặp Tiên đồng, Ngọc nữ, do dân làng hóa trang, tạo nên hình ảnh độc đáo, tượng trưng cho sự may mắn, thịnh vượng và trường thọ. Đoàn rước còn có sự góp mặt của đoàn múa lân, đội bát nhã với đầy đủ kèn, trống, nhị, thanh la, mang đến không khí lễ hội rộn ràng và náo nhiệt.
Phía sau bộ Tam Đa là bốn ông Tổng Cờ, Tổng Kiếm, Tổng Tiết, Tổng Chiêng, mỗi người đại diện cho một đoàn quân. Tiếp theo là đoàn rước kiệu Thánh và kiệu Mẫu, đi kèm với đội múa sinh tiền và các bô lão mang theo lễ vật. Lễ vật dâng lên thánh thần gồm một con bò thui được phủ kín bằng lụa đào, cùng nhiều vật phẩm khác do các xóm, dòng họ, gia đình dâng lên.
Một trong những nét độc đáo của lễ rước là quy định “kiêng động phòng” trước ngày diễn ra lễ hội. Những gia đình có việc tang cũng không được tham gia đoàn rước nhằm đảm bảo sự thanh khiết và lòng thành kính đối với thần linh. Đặc biệt, khi đoàn rước đi qua, tất cả người dân đều phải mở cửa, bày biện mâm lễ vật gồm hương hoa, trà quả, rượu thịt, thể hiện sự thành tâm nghênh đón Thánh thần vào nhà.
Khi đoàn rước về đến đình làng, chủ tế và các bô lão trong ban tế đã đứng sẵn ở bậc tam cấp để đón đoàn. Sau khi mọi người yên vị, cuộc tế lễ chính thức bắt đầu với những nghi thức trang trọng, thể hiện lòng biết ơn của dân làng đối với Thánh thần. Người dân cầu xin mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, gia đình hạnh phúc, quê hương yên vui.
Phần hội
Sau phần lễ trang nghiêm, lễ hội bước vào phần hội với hàng loạt trò chơi dân gian và các hoạt động văn hóa đặc sắc. Những trò chơi thu hút đông đảo người tham gia gồm chọi gà, bơi chải, đấu vật, chơi cờ tướng, chèo thuyền bắt vịt… tạo nên không khí rộn ràng, vui vẻ.
Đặc biệt, lễ hội Thổ Hà không thể thiếu hát quan họ – một nét văn hóa đặc trưng của vùng Kinh Bắc. Trong dịp hội làng, các liền anh, liền chị từ các thôn lân cận và cả Bắc Ninh về hội tụ, cùng nhau cất lên những làn điệu quan họ tình tứ, sâu lắng. Các buổi hát diễn ra cả ngày lẫn đêm tại sân đình và trên thuyền tại bến sông Cầu. Hình ảnh những liền anh, liền chị trong trang phục truyền thống, áo mớ ba mớ bảy, nón thúng quai thao, khăn xếp hát đối đáp trên sông, tạo nên một không gian nghệ thuật trữ tình, làm say lòng bao du khách.
Không chỉ có các hoạt động văn hóa, lễ hội Thổ Hà còn thể hiện tinh thần hiếu khách độc đáo của người dân nơi đây. Trong những ngày diễn ra hội, gia đình nào cũng chuẩn bị nhiều nguyên liệu để làm cỗ, không chỉ để tiếp đón người thân, bạn bè mà còn dành để mời du khách thập phương. Người Thổ Hà quan niệm rằng, mời được càng nhiều khách đến nhà trong dịp lễ hội thì cả năm sẽ gặp nhiều may mắn, làm ăn phát đạt.
Ẩm thực ngày hội
Lễ hội Thổ Hà cũng là cơ hội để du khách trải nghiệm nền ẩm thực phong phú, đậm đà bản sắc vùng Kinh Bắc.
- Món cầy tơ
Một trong những món ăn đặc trưng của người Thổ Hà trong dịp lễ hội là cầy tơ (thịt chó). Đây là một món ăn truyền thống của nhiều làng quê Bắc Bộ, mang ý nghĩa cầu chúc may mắn, khỏe mạnh và no đủ. Trong các gia đình, món cầy tơ được chế biến theo nhiều cách khác nhau như hấp, nướng, rựa mận, chả chìa, tạo nên hương vị đậm đà, hấp dẫn.
- Bánh đa Thổ Hà
Làng Thổ Hà không chỉ nổi tiếng với nghề gốm mà còn được biết đến với đặc sản bánh đa nướng, bánh đa nem. Những chiếc bánh đa được làm từ bột gạo thơm, tráng mỏng và phơi khô, sau đó đem nướng trên bếp than hồng, tạo ra vị giòn tan, béo ngậy. Bánh đa Thổ Hà có màu vàng sậm, thơm bùi do được làm từ gạo quê nguyên chất, không pha lẫn tạp chất, mang đến hương vị đặc trưng không nơi nào có được.
- Rượu làng Thổ Hà
Rượu làng Thổ Hà cũng là một thức quà không thể thiếu trong mỗi dịp hội làng. Được ủ từ gạo nếp ngon và men lá truyền thống, rượu có vị thơm dịu, ngọt nhẹ và hậu cay, rất phù hợp để nhâm nhi cùng các món ăn trong bữa tiệc ngày hội.
Một số lưu ý khi tham dự lễ hội Thổ Hà
Để có trải nghiệm tham dự lễ hội trọn vẹn, du khách nên lưu ý một số vấn đề dưới đây:
- Chọn trang phục lịch sự, phù hợp không gian tâm linh, tránh quần áo quá ngắn, hở hang, phản cảm. Hành xử nhã nhặn, không chen lấn, xô đẩy hay nói cười lớn tiếng nơi tế lễ.
- Tuân thủ quy định của lễ rước, không tự ý thay đổi vị trí trong đoàn kiệu. Người có tang hoặc tham gia rước cần kiêng kỵ theo phong tục để đảm bảo sự thanh khiết và trang nghiêm.
- Tôn trọng không gian văn hóa khi tham gia trò chơi dân gian, hát quan họ, không xô đẩy hay làm gián đoạn các màn trình diễn. Hạn chế chạm vào di tích lịch sử, hiện vật thờ cúng trong đình, chùa.
- Giữ thái độ lịch sự khi được mời thưởng thức ẩm thực ngày hội, không lãng phí thức ăn và tôn trọng phong tục hiếu khách của người dân. Hỏi trước khi quay phim, chụp ảnh tại các gian hàng truyền thống.
- Giữ gìn vệ sinh chung, không xả rác bừa bãi tại các khu vực tổ chức lễ hội. Luôn bảo quản tư trang cẩn thận, tránh tình trạng móc túi, mất cắp khi lễ hội đông đúc.
- Đảm bảo sức khỏe khi tham gia các hoạt động lễ hội kéo dài, mang theo nước uống và vật dụng cá nhân cần thiết. Nếu đi cùng trẻ nhỏ, cần theo sát để tránh lạc trong đám đông.
Mỗi mùa hội trôi qua, người dân Thổ Hà lại tiếp tục kế thừa và phát huy những truyền thống tốt đẹp của cha ông, mang lại niềm tự hào cho quê hương Bắc Giang. Du khách đến với lễ hội không chỉ được hòa mình vào không khí hội xuân rộn ràng mà còn có cơ hội cảm nhận sâu sắc vẻ đẹp văn hóa, tín ngưỡng và tinh thần hiếu khách của con người nơi đây.
