Nằm bên dòng sông Đuống thơ mộng, làng Đông Hồ không chỉ nổi tiếng với dòng tranh dân gian độc đáo mà còn giữ gìn một lễ hội truyền thống lâu đời – Hội làng Đông Hồ. Đây là dịp để người dân tôn vinh tổ tiên, tưởng nhớ những bậc tiền nhân có công với làng nghề, cũng là không gian hội tụ của những giá trị văn hóa đặc sắc vùng Kinh Bắc.
Đôi nét nổi bật về làng tranh Đông Hồ
Làng tranh Đông Hồ thuộc xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, là một trong những làng nghề truyền thống lâu đời nhất của Việt Nam. Nhắc đến tranh Đông Hồ, người ta nghĩ ngay đến những bức tranh dân gian đầy màu sắc, mang đậm hơi thở cuộc sống làng quê Việt. Từng là một nét văn hóa không thể thiếu trong đời sống người dân xưa, tranh Đông Hồ không chỉ phản ánh phong tục tập quán, mà còn gửi gắm những triết lý sâu sắc về nhân sinh, đạo đức và ước mơ về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc.
Năm 2013, nghề làm tranh dân gian Đông Hồ chính thức được công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia, khẳng định giá trị văn hóa độc đáo và cần được bảo tồn. Dù ngày nay, với sự phát triển của công nghệ in ấn hiện đại, nghề làm tranh không còn hưng thịnh như xưa, nhưng những giá trị nghệ thuật và tinh thần của dòng tranh này vẫn giữ nguyên sức hút đối với những ai yêu văn hóa dân gian.
Đến với làng tranh Đông Hồ, du khách không chỉ có cơ hội chiêm ngưỡng những tác phẩm tranh dân gian nổi tiếng như “Đám cưới chuột”, “Vinh hoa phú quý”, “Gà đại cát”, “Vinh quy bái tổ”, mà còn được tận tay trải nghiệm quy trình in tranh truyền thống với những tấm ván khắc gỗ tinh xảo. Đặc biệt, vào dịp lễ hội làng Đông Hồ, bức tranh sống động của văn hóa Kinh Bắc càng hiện lên rõ nét hơn bao giờ hết, với những nghi lễ truyền thống, hội chợ tranh và các hoạt động nghệ thuật dân gian đặc sắc.
Thời gian và địa điểm tổ chức hội làng Đông Hồ
Hội làng Đông Hồ được tổ chức hàng năm vào ngày 14 – 16 tháng 3 âm lịch tại làng Đông Hồ, xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Đây là dịp để người dân địa phương tôn vinh Thành Hoàng làng và những bậc tổ nghề tranh dân gian Đông Hồ, đồng thời tổ chức các hoạt động tín ngưỡng và văn hóa đặc sắc.
Lễ hội diễn ra ngay tại khu vực đình làng Đông Hồ, nơi thờ các vị thần bảo hộ làng nghề, kết hợp với các không gian văn hóa truyền thống như nhà trưng bày tranh dân gian, các gian hàng giới thiệu sản phẩm thủ công và các khu vực tổ chức trò chơi dân gian. Không chỉ thu hút người dân trong vùng, hội làng Đông Hồ còn là điểm đến hấp dẫn du khách thập phương.
Các hoạt động chính trong hội làng Đông Hồ
Trong suốt thời gian lễ hội, nhiều hoạt động phong phú và hấp dẫn được tổ chức, bao gồm:
1. Nghi lễ tế thần
Hội làng Đông Hồ mở đầu bằng nghi lễ tế thần tại đình làng Đông Hồ, nơi thờ thành hoàng làng và các bậc tổ nghề đã có công khai lập, bảo vệ và phát triển làng nghề làm tranh. Buổi tế lễ diễn ra trong không khí trang nghiêm, với sự tham gia của các bô lão trong làng cùng dân làng mặc trang phục truyền thống.
Các nghi thức dâng hương, đọc văn tế, rước lễ vật được thực hiện một cách chỉn chu, thể hiện lòng thành kính của người dân đối với thần linh và tổ tiên. Đây không chỉ là nghi thức cầu mong bình an, thịnh vượng mà còn là cách để thế hệ trẻ ghi nhớ công lao của những người đi trước, tiếp nối tinh thần bảo tồn văn hóa truyền thống.
2. Thi làm và trưng bày tranh dân gian
Một trong những hoạt động quan trọng nhất của hội làng Đông Hồ là thi làm và trưng bày tranh dân gian. Đây là dịp để các nghệ nhân thể hiện tay nghề điêu luyện qua từng nét khắc, đường in trên giấy dó. Những bức tranh nổi tiếng được tái hiện sinh động, vừa mang giá trị nghệ thuật, vừa phản ánh đời sống tinh thần của người Việt. Sau cuộc thi, tranh sẽ được trưng bày tại đình làng để du khách có thể chiêm ngưỡng và hiểu hơn về giá trị văn hóa của dòng tranh dân gian Đông Hồ. Đây cũng là cơ hội để quảng bá nghề làm tranh truyền thống, khuyến khích thế hệ trẻ tìm hiểu và tiếp tục duy trì di sản quý báu này.
3. Thi làm đồ mã
Một hoạt động truyền thống không thể thiếu trong hội làng Đông Hồ là thi làm đồ mã, thể hiện sự sáng tạo và bàn tay khéo léo của người dân địa phương. Các dòng họ trong làng được giao nhiệm vụ tạo ra những sản phẩm ngựa, thuyền, nhà cửa, voi chiến bằng giấy với kích thước lớn, trang trí công phu.
Những vật phẩm này sau đó sẽ được dâng lên thành hoàng làng trong lễ cúng, thể hiện lòng thành kính và cầu mong một năm mới nhiều may mắn, thuận lợi. Đây không chỉ là một cuộc thi đòi hỏi sự khéo léo, mà còn phản ánh sâu sắc tín ngưỡng dân gian và những giá trị tinh thần mà người dân Đông Hồ luôn trân trọng.
4. Trò chơi dân gian
Lễ hội làng Đông Hồ trở nên sôi động hơn với những trò chơi dân gian truyền thống như kéo co, nhảy sạp, đi cà kheo, bịt mắt đập niêu, bắt chạch trong chum, đi cầu khỉ. Những hoạt động này tạo không khí vui vẻ, hào hứng, giúp gắn kết cộng đồng, mang đến cho người tham gia cảm giác thi đua nhưng vẫn giữ được tinh thần đoàn kết.
Đặc biệt, các trò chơi dân gian tại hội làng không chỉ dành cho người dân địa phương mà còn thu hút rất nhiều du khách tham gia, mang đến trải nghiệm thú vị khi được hòa mình vào nét văn hóa truyền thống của vùng quê Bắc Bộ.
5. Chợ tranh truyền thống
Một trong những điểm nhấn không thể bỏ qua tại hội làng Đông Hồ là chợ tranh truyền thống, nơi các nghệ nhân bày bán những bức tranh Đông Hồ nguyên bản được làm thủ công từ gỗ khắc, giấy dó và màu sắc tự nhiên. Đây không chỉ là dịp để du khách mua sắm những bức tranh mang ý nghĩa phong thủy, chúc phúc, mà còn là cơ hội để tìm hiểu về quy trình làm tranh, từ khâu khắc ván đến công đoạn in màu, phơi khô.
Chợ tranh góp phần giữ gìn làng nghề, đóng vai trò quan trọng trong việc đưa tranh dân gian Đông Hồ đến gần hơn với công chúng, giúp nghệ thuật truyền thống này tiếp tục được lan tỏa và phát triển.
6. Giao lưu văn nghệ và hát quan họ
Không khí lễ hội thêm phần rộn ràng với các chương trình giao lưu văn nghệ, đặc biệt là các buổi hát quan họ, một di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Những liền anh, liền chị trong trang phục truyền thống cất lên những làn điệu ngọt ngào, trữ tình, đưa du khách đắm chìm trong không gian âm nhạc đậm chất Bắc Ninh. Bên cạnh đó, các tiết mục múa rồng, trống hội, biểu diễn dân gian cũng được tổ chức nhằm tôn vinh nét đẹp văn hóa bản địa, giúp người xem cảm nhận được sự giao thoa giữa quá khứ với hiện tại, giữa truyền thống cùng hiện đại.
7. Thưởng thức ẩm thực Kinh Bắc
Bên cạnh những hoạt động văn hóa, lễ hội làng Đông Hồ còn là dịp để du khách khám phá nền ẩm thực truyền thống đậm chất Bắc Ninh. Những gian hàng ẩm thực bày bán vô số món ăn dân dã, mang đậm hương vị quê hương như bánh tẻ, bánh tro, bánh phu thê, bánh đúc lạc, bánh khoai, bánh gio, bánh nếp nhân đậu xanh – những món quà quê gắn liền với tuổi thơ của nhiều thế hệ. Đặc biệt, du khách không thể bỏ qua món bún cá rô đồng, canh cua mồng tơi, nem bùi Đình Bảng hay giò chả làng Ước Lễ – những đặc sản nức tiếng của vùng Kinh Bắc.
Ngoài ra, một trong những món ăn đặc biệt tại hội làng Đông Hồ mà du khách nên thử chính là xôi vò hạt sen – món xôi dẻo thơm kết hợp vị bùi bùi của hạt sen. Những quán ăn bình dị với những chiếc mẹt tre bày biện khéo léo không chỉ mang đến hương vị đặc trưng mà còn tạo nên không gian ấm áp, gần gũi giữa những người tham gia hội.
Mỗi năm, khi hội làng diễn ra, người dân và du khách lại có dịp hội tụ về đây để cùng nhau ôn lại những giá trị xưa cũ, tìm về nguồn cội, hòa mình vào không gian lễ hội đậm chất Bắc Bộ. Nếu có cơ hội ghé thăm vùng đất Bắc Ninh vào tháng 3 âm lịch, hãy một lần đặt chân đến làng tranh Đông Hồ để cảm nhận trọn vẹn không khí lễ hội, tận mắt chứng kiến vẻ đẹp của dòng tranh dân gian và lắng nghe những câu chuyện mang hồn cốt dân tộc.
