Lễ hội cung đình triều Nguyễn không chỉ là những sự kiện văn hóa, mà còn là tấm gương phản chiếu tinh hoa của một thời đại vàng son trong lịch sử Việt Nam. Qua các lễ nghi, nghi thức trang trọng và tinh tế, lễ hội cung đình thể hiện sâu sắc truyền thống văn hóa dân tộc. Trong bài viết này, SmartTravel sẽ đưa bạn khám phá sâu hơn về những nét đặc sắc của các lễ hội cung đình triều Nguyễn, từ đó hiểu rõ hơn về di sản vô giá mà chúng ta cần bảo tồn và phát triển.
1. Tổng quan về Cung đình triều Nguyễn
Triều Nguyễn (1802-1945) là triều đại phong kiến cuối cùng trong lịch sử Việt Nam, với kinh đô đặt tại Huế. Không chỉ là trung tâm chính trị và quân sự, Huế dưới triều Nguyễn còn là nơi hội tụ của tinh hoa văn hóa nghệ thuật, thể hiện qua kiến trúc cung đình, âm nhạc, ẩm thực và đặc biệt là các lễ hội cung đình. Cung đình triều Nguyễn được biết đến với hệ thống nghi thức, lễ nghi phức tạp và trang trọng, phục vụ cho hoàng gia và tầng lớp quý tộc.
Một trong những di sản văn hóa đáng chú ý mà triều Nguyễn để lại là các làng nghề truyền thống. Những làng nghề này, như nghề gốm Phước Tích, đúc đồng Phường Đúc, và nghề làm nón Huế, không chỉ nổi tiếng với kỹ thuật tinh xảo mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa triều đình.
Bên cạnh đó, lễ hội cung đình cũng là một phần quan trọng trong đời sống văn hóa của triều đại này. Các lễ hội như lễ tế Nam Giao, lễ hội Tết Nguyên đán tại cung đình không chỉ thể hiện sự tôn kính đối với thần linh mà còn là dịp để vua quan và dân chúng sum vầy, hưởng thụ văn hóa. Những lễ hội này, với quy mô hoành tráng và nghi lễ trang trọng, đã trở thành di sản văn hóa đặc sắc của Việt Nam.
2. Các lễ hội Cung đình triều Nguyễn
2.1. Festival Huế
Festival Huế là một trong những sự kiện văn hóa lớn và nổi bật nhất của cố đô Huế, mang đậm nét di sản của triều Nguyễn và thu hút du khách trong và ngoài nước. Festival được tổ chức định kỳ 2 năm một lần, là nơi tôn vinh di sản văn hóa cung đình và truyền thống lâu đời của Việt Nam.
Tại đây, các chương trình biểu diễn nghệ thuật từ các nước trên thế giới cũng được giới thiệu, tạo nên một không gian đa dạng và phong phú. Ngoài ra, Festival còn có các hoạt động như hội thảo văn hóa, trưng bày hiện vật cổ, và các hội chợ làng nghề truyền thống.
Với sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, Festival Huế đã trở thành một biểu tượng văn hóa quốc tế, góp phần quảng bá và bảo tồn giá trị di sản triều Nguyễn, đồng thời thúc đẩy du lịch và kinh tế cho khu vực Huế.
2.2. Hội đấu vật
Hội đấu vật là một trong những lễ hội truyền thống đặc sắc, thường được tổ chức vào đầu tháng Giêng âm lịch tại các ngôi làng nổi tiếng như làng Thủ Lễ và làng Sình. Đây là dịp để người dân địa phương cầu mong mùa màng bội thu, sức khỏe dồi dào, đồng thời là cơ hội để thể hiện tinh thần thượng võ và đoàn kết cộng đồng.
Trước khi bắt đầu, người tham gia sẽ thực hiện nghi lễ tế thần linh để cầu nguyện sự may mắn. Sau đó, các trận đấu diễn ra trên sân cát hoặc sân cỏ, nơi các đô vật thi đấu theo cặp, sử dụng kỹ năng và sức mạnh để hạ đối thủ.
Hội đấu vật không có phân biệt tuổi tác, những người tham gia chỉ cần có lòng đam mê và tinh thần chiến đấu. Đặc biệt, tiếng hò reo cổ vũ từ người dân và du khách làm cho không khí của hội trở nên rộn ràng và phấn khích. Hội đấu vật không chỉ là sân chơi của thể thao mà còn là dịp để người dân gắn kết với nhau, cùng nhau tôn vinh truyền thống văn hóa đẹp đẽ của cha ông.
2.3. Hội đu tiên
Hội đu tiên là một lễ hội truyền thống độc đáo, thường diễn ra vào tháng Giêng âm lịch tại các làng Thủ Lễ, Gia Viên và Thế Chí Tây ở cố đô Huế. Đu tiên, hay còn gọi là trò chơi đu dây, mang trong mình nét đẹp vừa giải trí vừa thể thao, với mong muốn cầu cho một năm mới may mắn, bình an và phát đạt.
Hội đu tiên không chỉ là dịp để người dân thể hiện sức mạnh và sự khéo léo mà còn tạo nên không khí náo nhiệt, sôi động cho cộng đồng. Người dân và du khách thường tụ tập đông đảo để cổ vũ, hòa mình vào tiếng cười nói và sự hứng khởi của trò chơi. Hội đu tiên đã trở thành nét văn hóa không thể thiếu của nhiều ngôi làng tại Huế, góp phần duy trì và phát huy truyền thống văn hóa dân gian lâu đời.
2.4. Hội đua thuyền
Hội đua thuyền trên sông Hương và sông Thủ Lễ là một lễ hội truyền thống hấp dẫn, thường được tổ chức vào ngày 15 tháng 10 âm lịch hàng năm. Lễ hội không chỉ mang tính chất giải trí mà còn là sự kiện tôn vinh tinh thần đồng đội, sự dẻo dai và kỹ năng điều khiển thuyền của các đội đua.
Hội đua thuyền không chỉ là hoạt động thể thao mà còn mang đậm giá trị văn hóa, khi gắn kết người dân và du khách trong một không gian truyền thống, sống động. Lễ hội này đã trở thành một phần không thể thiếu của đời sống văn hóa sông nước tại Huế, đồng thời góp phần duy trì và bảo tồn nét đẹp văn hóa dân gian.
2.5. Hội thả diều
Hội thả diều tại Quảng trường Ngọ Môn, Huế, là một lễ hội mang đậm chất nghệ thuật và lãng mạn, thường được tổ chức vào ngày 26/3 hoặc trong dịp hè.
Thả diều không chỉ là trò chơi giải trí mà còn là nghệ thuật, thể hiện tài khéo léo của những người làm diều và sự tinh tế trong cách điều khiển diều bay cao. Diều Huế thường mang hình dáng của những con vật linh thiêng như rồng, phượng hoặc những con vật gần gũi như cá, chim.
Người dân và du khách đến hội thả diều đều bị cuốn hút bởi khung cảnh rực rỡ, thơ mộng khi những cánh diều bay cao trên bầu trời cố đô. Hội thả diều không chỉ là cơ hội để trải nghiệm văn hóa dân gian mà còn là dịp để mọi người gắn kết, cùng nhau tận hưởng khoảnh khắc bình yên và vui tươi trong cuộc sống.
2.6. Hội cầu ngư
Hội cầu ngư là một lễ hội mang đậm nét văn hóa truyền thống của các ngư dân vùng biển miền Trung, đặc biệt tại các làng An Bằng (tháng 5 âm lịch) và làng Thái Dương Hạ (1/9 âm lịch). Đây là dịp để cư dân vùng biển cầu mong mùa màng bội thu, biển lặng, cá tôm đầy khoang, và người dân làm ăn phát đạt.
Phần lễ bao gồm nghi thức rước linh vật, dâng hương và tế lễ trang nghiêm để bày tỏ lòng thành kính với các vị thần biển. Sau khi phần lễ kết thúc, phần hội diễn ra sôi động với nhiều trò chơi dân gian, đua ghe, đua thuyền giữa các đội ngư dân. Tiếng reo hò cổ vũ và tiếng trống thúc vang lên khắp làng, tạo nên một không gian rộn ràng, náo nhiệt.
2.7. Hội hoa đăng
Hội hoa đăng là một lễ hội đầy tính nghệ thuật và tâm linh, được tổ chức vào ngày 15/4 âm lịch hàng năm tại sông Hương hoặc sông An Cựu, Huế. Lễ hội thả đèn hoa đăng trên sông nhằm cầu cho quốc thái dân an, hạnh phúc và bình an cho mọi người.
Người dân và du khách thường tụ tập đông đúc hai bên bờ sông để chiêm ngưỡng cảnh tượng huyền ảo của hàng nghìn đèn hoa đăng trôi lững lờ, tạo nên một bầu không khí vừa linh thiêng, vừa thơ mộng.
2.8. Hội vui xuân
Hội vui xuân tại Huế là một sự kiện rộn ràng và đa dạng, diễn ra từ ngày 28 tháng Chạp đến mùng 4 tháng Giêng âm lịch, mang đến cho người dân và du khách không khí Tết vui tươi, đầy màu sắc.
Trong những ngày đầu năm mới, khắp các địa điểm công cộng như Thương Bạc, Nhà Văn hóa Huế đều tràn ngập các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao và trò chơi dân gian. Những cuộc thi đấu thể thao như bóng đá, bóng chuyền, kéo co, và các trò chơi dân gian như kéo mo cau, chơi ô ăn quan, bịt mắt đập niêu đều tạo nên không khí náo nhiệt, sôi động.
2.9. Lễ cúng âm hồn
Lễ cúng âm hồn được tổ chức từ ngày 23/5 đến 30/5 âm lịch hàng năm tại phường Thuận Lộc, thành phố Huế. Lễ cúng được tổ chức tại các am, miếu, đình làng, chùa, chợ, và những ngã ba, ngã tư đường phố để cầu nguyện cho những vong hồn đã hy sinh trong sự kiện thất thủ Kinh đô được an yên, nhận phước lành. Ngoài ra, người dân cũng tham gia vào các hoạt động dâng hương, cúng cơm, và phát quà từ thiện cho những người khó khăn.
2.10. Lễ Cầu Tài, Cầu Lộc
Lễ Cầu Tài, Cầu Lộc được tổ chức vào tháng 6 âm lịch hàng năm trên sông Hương, Huế, là một nghi thức dân gian truyền thống nhằm cầu mong may mắn, tài lộc và bình an cho mọi người. Lễ hội diễn ra trên thuyền rồng, với nghi thức cúng tế các vị thần linh sông nước, cầu cho sự thịnh vượng và bình yên đến với cộng đồng.
Các thầy cúng dẫn đầu buổi lễ, dâng lên những lễ vật bao gồm hương, hoa, và những đồ cúng dân gian đặc trưng. Sau phần lễ, không khí hội hè tràn ngập với các hoạt động văn hóa và trò chơi dân gian, tạo nên sự gắn kết cộng đồng và sự phấn khởi. Lễ Cầu Tài, Cầu Lộc không chỉ là một nghi thức tâm linh mà còn là dịp để người dân Huế cùng nhau hòa mình vào không khí tươi vui, hứa hẹn những điều may mắn trong tương lai.
2.11. Lễ Giỗ tổ nghề đúc đồng
Lễ Giỗ tổ nghề đúc đồng, tổ chức vào ngày 2 và 3 tháng 7 âm lịch tại Nhà thờ Họ Nguyễn Kinh Nhơn, là dịp quan trọng để người dân Huế tri ân và tưởng nhớ các vị tổ sư của nghề đúc đồng – một trong những nghề truyền thống có lịch sử lâu đời tại cố đô. Nghề đúc đồng đã góp phần làm nên tên tuổi cho các làng nghề Huế, nổi bật là sản phẩm chuông, tượng, đồ thờ cúng bằng đồng tinh xảo.
Lễ giỗ tổ bắt đầu bằng nghi thức tế lễ trang nghiêm tại nhà thờ dòng họ, nơi các nghệ nhân, hậu duệ của nghề đúc đồng tập trung để dâng hương tạ tổ tiên. Sau nghi lễ, người tham gia thường viếng thăm mộ tổ, tôn vinh những người đi trước đã xây dựng nền móng vững chắc cho nghề đúc đồng. Lễ Giỗ tổ không chỉ mang giá trị tâm linh mà còn là dịp để các nghệ nhân trao đổi kinh nghiệm, kỹ năng trong nghề.
2.12. Lễ Giỗ tổ thợ may
Lễ Giỗ tổ thợ may, diễn ra vào ngày 12 tháng Chạp âm lịch tại Thanh Bình từ đường, là dịp để tôn vinh và tri ân tổ sư nghề may. Nghề may không chỉ là công việc mưu sinh mà còn là nghệ thuật tạo hình với những bộ trang phục đẹp mắt, tinh tế.
Lễ Giỗ tổ bắt đầu bằng nghi thức cúng lễ, dâng hương tại từ đường, nơi các nghệ nhân và thợ may tập trung để bày tỏ lòng biết ơn đến tổ nghề. Lễ hội này không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là cơ hội để nghề may tại Huế tiếp tục được gìn giữ và phát triển, tạo ra những bộ trang phục mang nét tinh hoa của văn hóa Huế.
2.13. Lễ Giỗ tổ nghề kim hoàn
Lễ Giỗ tổ nghề kim hoàn được tổ chức vào ngày 7 và 27 tháng 2 âm lịch hàng năm, tại Lăng mộ và Nhà thờ tổ nghề Kim hoàn để tôn vinh tổ sư của nghề – Cao Đình Độ và Cao Đình Hương.
Lễ hội bắt đầu bằng việc viếng thăm lăng mộ của các vị tổ nghề, nơi các nghệ nhân dâng hương để bày tỏ lòng tri ân. Sau đó, phần cúng lễ trang nghiêm được tổ chức tại từ đường Họ Kim Hoàn, với sự tham gia của nhiều nghệ nhân và thợ kim hoàn từ khắp nơi về dự.
2.14. Lễ Cúng lúa mới
Lễ Cúng lúa mới là một nghi lễ cổ truyền đặc biệt của người dân tộc Cơ Tu, diễn ra vào một ngày tháng 11 âm lịch tại nhà riêng của người dân trong huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế. Đây là lễ hội mừng thu hoạch mùa vụ mới, đồng thời cầu nguyện cho mùa màng bội thu trong tương lai.
Lễ hội bắt đầu bằng nghi thức cúng tế thần linh và thổ thần, những vị thần mà người Cơ Tu tin rằng đã bảo vệ và ban phước cho đất đai. Người dân dâng lên những sản vật tươi ngon từ mùa màng như lúa, ngô, và các loại củ quả.
Sau phần lễ, mọi người cùng nhau tham gia bữa tiệc chung, chia sẻ niềm vui về một mùa vụ thành công. Lễ Cúng lúa mới là dịp để cộng đồng người Cơ Tu gắn kết, tôn vinh truyền thống nông nghiệp và bảo tồn các giá trị văn hóa lâu đời của dân tộc mình.
Khám phá các lễ hội cung đình triều Nguyễn không chỉ là hành trình tìm về cội nguồn của văn hóa dân tộc mà còn là cách chúng ta tiếp nối và gìn giữ những giá trị quý báu cho thế hệ mai sau. SmartTravel hy vọng rằng, thông qua bài viết này, bạn sẽ có thêm động lực để tham gia và trải nghiệm những lễ hội độc đáo này.
