Giữa những dãy núi trập trùng và thung lũng yên bình của vùng Tây Bắc, người Mường vẫn gìn giữ một báu vật tinh thần mang tên lễ hội Pôồn Pôông – nơi hội tụ của vũ điệu, âm thanh và hồn thiêng dân tộc. Không chỉ là một nghi lễ mang tính tâm linh, Pôồn Pôông còn là sân khấu sống động của nghệ thuật truyền thống, nơi những giá trị văn hóa Mường được tái hiện bằng những điệu múa, lời hát và trang phục rực rỡ sắc màu. Trong bài viết này, SmartTravel xin mời quý độc giả cùng bước vào không gian văn hóa độc đáo ấy, để lắng nghe tiếng lòng của người Mường và cảm nhận một phần hồn Việt sâu lắng giữa đại ngàn.
1. Đôi nét về lễ hội Pôồn Pôông
Lễ hội Pôồn Pôông là một trong những nghi lễ đặc sắc, giàu tính biểu tượng của người Mường, đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể cấp Quốc gia vào năm 2017.
Lễ hội gắn liền với sử thi “Đẻ đất, đẻ nước” – bản anh hùng ca lớn phản ánh nguồn gốc và quá trình đấu tranh lập làng giữ bản của người Mường. Trong tiếng Mường, từ “Pồôn” mang nghĩa là chơi, vờn, nhảy múa; còn “Pôông” chỉ những bông hoa rực rỡ, tượng trưng cho vẻ đẹp thiên nhiên và cuộc sống. Do đó, “Pôồn Pôông” có thể hiểu là “nhảy múa bên hoa” – một hình ảnh đầy chất thơ, hàm chứa sự kết nối thiêng liêng giữa con người và đất trời.
1.1. Thời gian, địa điểm diễn ra lễ hội Pôồn Pôông
Lễ hội Pôồn Pôông thường được tổ chức vào ba thời điểm quan trọng trong năm của đồng bào Mường là rằm tháng Giêng, rằm tháng Ba và rằm tháng Bảy âm lịch. Đây là những thời khắc chuyển mùa, mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, thích hợp cho việc cầu mong may mắn, bình an.
Lễ hội diễn ra tại xã Cao Ngọc, huyện Ngọc Lặc, tỉnh Thanh Hóa – một vùng đất được coi là cái nôi của văn hóa Mường, nơi lễ nghi, phong tục truyền thống vẫn được gìn giữ nguyên vẹn qua nhiều thế hệ.
1.2. Ý nghĩa lễ hội Pôồn Pôông
Đối với đồng bào Mường, lễ hội Pôồn Pôông không chỉ là hoạt động tín ngưỡng mà còn là lời nguyện ước gửi gắm vào đất trời. Người dân tổ chức lễ hội với khát vọng cầu cho mùa màng bội thu, cuộc sống đủ đầy, nhà nhà ấm no, hạnh phúc.
Bên cạnh các nghi lễ cầu phúc, cầu an trang trọng, lễ hội còn là dịp để trai gái trong vùng gặp gỡ, kết duyên, từ đó vun đắp tình làng nghĩa xóm, gắn kết cộng đồng – một giá trị nhân văn sâu sắc vẫn được gìn giữ đến ngày nay.
2. Nguồn gốc lễ hội Pôồn Pôông
Lễ hội Pôồn Pôông của người Mường không chỉ là một nghi lễ văn hóa đặc sắc mà còn là biểu tượng sống động của một câu chuyện tình yêu đầy bi kịch giữa nàng Ờm và chàng Bồng Hương. Theo truyền thuyết, nàng Ờm và chàng Bồng Hương yêu nhau tha thiết, nhưng mối tình của họ bị ngăn cấm bởi gia đình nàng Ờm do sự chênh lệch về địa vị và hoàn cảnh kinh tế.
Bất chấp sự phản đối, họ vẫn lén lút gặp gỡ, cho đến khi bị phát hiện và nàng Ờm bị đuổi khỏi nhà. Trong nỗi tuyệt vọng, cả hai đã cùng nhau tìm đến cái chết bằng lá ngón, để được bên nhau mãi mãi trong thế giới bên kia. Trước khi lìa đời, chàng Bồng Hương dùng chiếc khăn trắng lau vết máu cho nàng và treo lên cây chạng bạng.
Kỳ diệu thay, chiếc khăn biến thành những chùm hoa trắng tinh khôi, nở rộ vào tháng Ba, gặp mưa thì trắng, gặp nắng thì đỏ, như minh chứng cho tình yêu bất diệt của họ. Từ đó, người Mường chọn cây hoa chạng bạng làm biểu tượng cho lễ hội Pôồn Pôông, nơi họ nhảy múa bên hoa để tưởng nhớ mối tình chung thủy và cầu mong mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no.
3. Nét đặc sắc khi ghé thăm lễ hội Pôồn Pôông
3.1. Chiêm ngưỡng những điệu múa bên cây bông
Một trong những điểm nhấn đầy mê hoặc của lễ hội Pôồn Pôông chính là những điệu múa truyền thống diễn ra quanh cây bông – biểu tượng trung tâm của lễ hội. Chủ trì nghi lễ là Ậu Máy, người phụ nữ cao niên có uy tín trong cộng đồng Mường, thường am hiểu y thuật, cúng tế và đặc biệt giỏi múa hát.
Bà không chỉ là linh hồn của buổi lễ, mà còn dẫn dắt mọi người vào không gian linh thiêng của quá khứ, nơi tổ tiên và thần linh cùng hòa quyện với trần thế qua từng điệu nhảy. Quanh cây bông, luôn có ít nhất sáu người cùng bà Ậu Máy múa hát, diễn tấu các tích truyện cổ bằng động tác hình thể nhịp nhàng, hòa quyện cùng lời ca mộc mạc.
Bên cạnh là bàn rượu cần và các mâm cỗ lễ dâng lên tổ tiên với những món ăn truyền thống đậm đà bản sắc Mường. Những động tác mềm mại, tiếng chiêng trống vang vọng núi rừng, cùng hương rượu cần lan tỏa trong gió, tất cả tạo nên một không gian văn hóa ngập tràn cảm xúc, làm say lòng du khách phương xa.
3.2. Xem phần Lễ trang nghiêm, độc đáo
Lễ hội Pôồn Pôông không chỉ là một dịp hội hè vui tươi mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, thể hiện qua phần Lễ đầy trang nghiêm do Ậu Máy chủ trì. Trong vai trò như một thầy cúng, Ậu Máy sử dụng thể văn vần để kể lại giai thoại linh thiêng về sự ra đời của trời đất, con người và vạn vật.
Bà là cầu nối giữa người trần và thế giới linh thiêng, thay mặt dân làng thông báo với tổ tiên và các vị thần rằng một năm đã trôi qua trong bình an, mùa màng bội thu, và giờ đây mọi người sum họp để dâng lên tấm lòng biết ơn.
Không gian nghi lễ yên tĩnh, chỉ vang lên tiếng tụng niệm nhịp nhàng, tiếng chiêng trống chậm rãi tạo nên sự linh thiêng đầy trang trọng. Chính sự thành kính trong từng lời nguyện cầu và nghi thức tỉ mỉ này đã giữ cho phần Lễ của Pôồn Pôông mang một sức sống bền bỉ, gắn chặt với tín ngưỡng nông nghiệp và tinh thần “uống nước nhớ nguồn” của người Mường.
3.3. Khám phá phần Hội Pôồn Pôông vui nhộn
Trái ngược với sự trang nghiêm của phần Lễ, phần Hội trong lễ hội Pôồn Pôông là một không gian sống động và rộn ràng niềm vui. Các nhân vật tham gia đều mặc trang phục dân tộc Mường truyền thống, trên vai vắt một dải khăn dài như cánh chim vỗ nhịp theo điệu múa, khiến bước chân của họ trở nên mềm mại và uyển chuyển hơn bao giờ hết.
Những điệu múa dân gian như Kin chiêng boọc mạy, Múa rùa, Múa bát, Múa chuông lần lượt được trình diễn, mỗi điệu là một câu chuyện cổ tích, một bài học đạo lý được lưu truyền bằng hình thể và âm thanh. Không khí trở nên rộn ràng, vui tươi khi già trẻ gái trai cùng hòa mình vào vòng múa, tiếng chiêng trống hòa lẫn tiếng cười.
Khi phần hội kết thúc, các chàng trai cô gái sẽ xin Ậu Máy một cành bông từ cây hoa thiêng – món quà tượng trưng cho phúc lành và may mắn, được mang về nhà như một lời chúc cho năm mới đủ đầy, ấm no và an khang.
4. Kinh nghiệm tham gia lễ hội Pôồn Pôông
Tham gia lễ hội Pôồn Pôông là một trải nghiệm văn hóa đặc biệt, song để chuyến đi trọn vẹn và ý nghĩa, du khách nên chuẩn bị kỹ lưỡng một vài điều quan trọng. Trước hết, thời điểm lý tưởng để ghé thăm là vào các ngày rằm tháng Giêng, tháng Ba hoặc tháng Bảy âm lịch – khi lễ hội được tổ chức trang trọng và đầy đủ nghi thức nhất.
Trang phục nên lựa chọn gọn gàng, lịch sự, ưu tiên những bộ đồ mang màu sắc nhẹ nhàng, thể hiện sự tôn trọng không gian tâm linh. Đặc biệt, hãy tuân thủ tuyệt đối những quy định của cộng đồng địa phương khi tham gia các nghi lễ như phần tế lễ hay múa thiêng quanh cây bông.
Ngoài ra, đừng quên mang theo máy ảnh để lưu giữ những khoảnh khắc đặc sắc, nhưng cần xin phép và giữ khoảng cách phù hợp khi chụp hình nghi lễ. Nếu có điều kiện, hãy thử thưởng thức các món ăn truyền thống như cơm lam, rượu cần, xôi ngũ sắc được bày tại mâm cỗ lễ – đó cũng là một cách để cảm nhận trọn vẹn hương vị văn hóa Mường. Với sự chuẩn bị chỉn chu và lòng thành kính, bạn sẽ có một hành trình đáng nhớ giữa đại ngàn Thanh Hóa.
Lễ hội Pôồn Pôông không đơn thuần là một hoạt động cộng đồng mà là bản trường ca văn hóa thấm đẫm tình đất, tình người của dân tộc Mường. Qua từng động tác múa, từng hồi trống rộn ràng, chúng ta có thể thấy được sự giao thoa giữa truyền thống và bản sắc – điều mà bất kỳ ai yêu văn hóa Việt cũng nên một lần trải nghiệm. Với mong muốn lưu giữ và lan tỏa những giá trị ấy, SmartTravel hy vọng bài viết này sẽ trở thành một nhịp cầu đưa bạn đọc đến gần hơn với những sắc màu di sản đang âm thầm tỏa sáng trên dải đất hình chữ S thân thương.
